است، مى پرستیدند. همان گونه که از روى جهل و نادانى، گوشت هایى را حلال وگوشت هایى را حرام مى کردند و در پاسخ این سؤال که چرا چنین حکمى صادر مى کنید؟ مى گفتند: «پیشینیان ما چنین مى کردند، ما نیز به تبعیّت از آن ها چنین مى کنیم». قرآن آن ها را براى این نوع تفکّر سرزنش کرده و مى فرماید : «شما آنچه را خدا مى گوید پیروى کنید». حلال خدا را حلال و حرام خدا را حرام بدانید و بت ها را کنار گذاشته، توحید و یکتاپرستى را به رسمیّت بشناسید. صِرف اعتقاد نیاکان به یک مطلب، دلیل بر درستى آن نیست، بلکه ملاک صحّت و درستى هر چیز، معقول و مشروع بودن آن است؛ چیزى که عقل انسان را به آن هدایت مى کند، و جملات «لایعقلون» و «لا یهتدون» اشاره به همین مطلب است. همچنین از این دو جمله استفاده مى شود که عقل با علم و علم با عقل است.
انواع تقلید
تقلید و پیروى از دیگران بر چهار قسم است:
1. تقلید نادان از نادان: مثل مشرکان نادان که در شرکت و بت پرستى از آبا واجدادشان که آن ها هم نادان بودند، پیروى مى کردند. این نوع تقلید که به تعبیر شاعر «کورى دگر عصاکش کور دگر شود»(1)، مذموم و ناپسند است.
2. تقلید دانا از نادان: همانند تبعیّت بعضى از نامزدهاى ریاست جمهورى از برخى مردم نادان براى جلب و جذب آراء آن ها! این نوع تقلید نیز مذموم وناپسند بوده و قبح و زشتى آن از قسم اوّل بیشتر است.
3. تقلید دانا از دانا: این نوع تقلید نیز صحیح نیست، زیرا شخص متخصّص باید مطابق نظر خود عمل کرده و از فتواى دیگرى پیروى نکند.
4. تقلید نادان از دانا: تنها این نوع تقلید، جایز، بلکه شایسته و لازم بوده و در میان تمام عقلاى جهان رایج و مرسوم است. پیروى افراد ناآگاه از آگاهان، راه