صفحه ٢٩

فراز سوم: برهان نظم

امام کاظم (علیه السلام) فراز سوم حدیث را با این جمله آغاز مى کند:
«یَا هِشَامُ! قَدْ جَعَلَ اللَّهُ ذَلِکَ دَلِیلاً عَلَى مَعْرِفَتِهِ بِأَنَّ لَهُمْ مُدَبِّراً؛ اى هشام! خداوند، نظام عالم هستى را دلیل و راه رسیدن به معرفتش قرار داده، چراکه هر نظم ونظامى، حاکى از وجود مدیر و مدبّرى است».
سپس به هشت آیه از آیات قرآن، که هرکدام به نوعى ما را به نظم حاکم بر جهان هستى راهنمایى مى کند، استدلال کرده که در پایان تمام این آیات تکیه بر عقل شده است.
امام (علیه السلام) با استدلال به آیات هشت گانه، هم پایه حجیّت عقل را محکم مى کند، و هم از راه عقل، توحید و یگانگى خداوند را به اثبات مى رساند.

آیه اوّل: آیه تسخیر
اوّلین آیه مورد استدلال امام هفتم (علیه السلام) ،آیه 12 سوره نحل است. توجّه فرمایید:
«(وَسَخَّرَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِى ذَلِکَ لاَیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ)؛ او شب و روز و خورشید و ماه را مسخّر شما ساخت، و ستارگان نیز به فرمان او مسخّر (و در خدمت شما) هستند؛ در این نیز، نشانه هایى است (از عظمت خدا) براى گروهى که مى اندیشند».