معارف بوک

«يا اَيُهَا الَّذينَ امَنُوا اِجْتَنِبُوا كَثيراً مِنَ الظَّنِ اِنَّ بَعْضَ الظَّنِ اِثْمٌ وَلا تَجَسَّسُوا وَلا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً.»(1)
[اى كسانى كه ايمان آورده ايد از بسيارى از گمانها برحذر باشيد كه بعضى از گمانها گناه است و (در اسرار و محيط خصوصى زندگى ديگران كنجكاوى نكنيد و پشت سر يكديگر حرف نزنيد].
آرى در آيه فوق اينگونه كنجكاوى در خصوصيّات زندگى ديگران را در كنار غيبت و بدگمانى، از رذايل اخلاقى به شمار آورده است و هر چند كه كنجكاوى و حقيقت طلبى ذاتاً ارزشمند است ولى در اينگونه موارد نه تنها ارزش مثبت خود را از دست مى دهد؛ بلكه به دليل مفاسدى كه در چنين مواردى به ظهور خواهد پيوست از ارزش منفى نيز برخوردار خواهد بود و مورد نهى و تحريم الهى قرار گرفته است.
نمونه دوّمى كه قرآن كريم روى آن تكيه كرده و آن نيز الطاف تعليمات قرآن خواهد بود و نوع ديگرى محدوديّت براى حسّ كنجكاوى شمرده مى شود در اين آيه آمده است كه مى فرمايد:
«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْياءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ وَاِنْ تَسْئَلُوا عَنْها حينَ يُنَزِّلُ القُرآنُ تُبْدَ لَكُمْ عَفَا اللّهُ عَنْها وَاللّهُ غَفُورٌ حَليمٌ قَدْ سَأَلَها قَومٌ مِنْ قَبْلِكُمْ ثُمَّ اَصْبَحُوا بِها كافِرينَ.»(2)
[اى كسانى كه ايمان آورده ايد از چيزهايى كه هرگاه برايتان آشكار شود شما را ناراحت و محزون خواهد كرد و (برايتان مشكل به بار مى آورد) پرس و جو نكنيد و هرگاه به هنگام نزول قرآن درباره آنها بپرسيد برايتان آشكار شود و خداوند بخشنده و بردبار است. اين چيزها را كسانى قبل از شما نيز سؤال كردند. (و پاسخ آن را شنيدند) و سپس نسبت به آن كافر گرديدند].