عناوين و ابعاد روانى انفعالات
در قرآن كريم، از احساسات و انفعالات انسانى فراوان و با عناوين مختلفى ياد شده و مهمترين عناوين مزبور عبارت است از:
فرح، سرور، حبور، مرح و بطر، از يك سو و مفاهيم حزن، اسى، اسف، ضيق صدر، بخوح و ندامت از سوى ديگر.
مفهوم رضا و كظم از يك طرف و مفاهيم سخط، غضب، كراهت، غيظ از طرف ديگر. همينطور، مفهوم خوف، خشيّت، اشفاق، رهبت و وجل كه تقريباً مترادفند و مفاهيم امن، سكينه و اطمينان قلب، و نيز مفهوم رجاء در مقابل يأس، قنوط و ابلاس.
آثار ظاهرى احساسات و انفعالات
آثار جسمى شادى و انبساط روح، گشاده رويى و خنده و آثار جسمى غم و اندوه، گرفتگى چهره؛ انزوا طلبى افسردگى و گريه است. البته، در بعضى موارد نيز، گريه، در اثر شوق و شادى به انسان دست مى دهد.
آثار جسمى و ظاهرى احساسات و انفعالات را در قرآن كريم، مى توان تحت عناوين مختلفى جستجو كرد. مثل: ضحك، استبشار، اسفار و قرة عين، و در مقابل آنها مفاهيمى مثل: بكاء، عبوس، قمطرير، غَبَره، مغبّره و كالحون يا مثل جزع به معنى بى تابى در مقابل صبر و حلم؛ و عجله كه در مورد ترس از فوت منفعت به كار رفته است. اينها و نظايرشان، از مفاهيم اخلاقى است كه با توجّه به انفعالات نفسانى و عكس العمل انسان در برابر حوادث، انتزاع مى شود.
ارزش اخلاقى احساسات و انفعالات
احساسات و انفعالات، از نظر اخلاقى چه ارزشى دارند؟ پاسخ اين است كه اين گونه حالات، تا آنجا كه غير اختيارى باشد، از نظر اخلاقى، خنثى است و هيچ بار ارزشى مثبت يا منفى ندارد.