معارف بوک

غضب الهى و عذابهاى آخرت شود كه به طبع، حالت «رعب و ترس» در روان او به وجود خواهد آمد. چنين خوفى با توجّه به اين كه از راه مقدّمات اختيارى براى انسان حاصل شده اختيارى خواهد بود و در اين صورت است كه، نه تنها آثار ترس؛ بلكه، خود ترس و عوامل آن نيز از آنجا كه اختيارى اند در حوزه اخلاق و موضوع ارزش اخلاقى هستند.
يا مثل اين كه انسان فكر كند درباره چيزى كه موجب «امنيّت» خاطرش مى شود كه آن هم يك حالت اختيارى است و با مقدمات اختيارى فراهم شده. در بعضى موارد نيز كه «خوف» يا «امنيّت» به صورت قهرى و غير اختيارى حاصل شده، ممكن است تداوم آن، اختيارى باشد چنانكه، عكس اين فرض نيز امكان دارد.
بنابراين، در ايجاد اينگونه حالات و انفعالات نفسانى، اختيار و عوامل اختيارى، از يك سو، در حدوث يا در بقا و يا هم در حدوث و هم در بقاى آنها و از سوى ديگر، در تقويت، يا تضعيف و يا در هدايت و جهت دهى آنها نقش اساسى دارد.
احساسات و انفعالات نفسانى، به دليل همين كه از ابعاد مختلفى كه گفتيم، تحت تأثير اختيار و عوامل اختيارى اند، وارد حوزه اخلاق مى شوند و موضوع ارزشهاى اخلاقى اند. چرا كه، آنها هم خودشان در حدوث و بقا و در تقويت و تضعيف و جهت يابى، اختيارى و زاييده عوامل اختيارى اند و هم به ويژه، آثار عملى كه بر اين حالات بار مى شود، و عكس العملهايى كه تحت تأثير اين حالات انجام مى دهد، به صورت روشنترى، اختيارى انسانند.
بعضى از افراد، ضعف نفس دارند و هنگامى كه در چنين موقعيتهايى قرار مى گيرند، ضعف از خود نشان مى دهند و از كنترل خويش ناتوانند. در وقت عصبانيّت، سخنان خارج از نزاكت مى زنند، كارهاى نادرست انجام مى دهند و گويى اختيار از آنها سلب مى شود. البته، نه آن كه صد در صد، از آنان سلب شده باشد؛ بلكه، اختيار ضعيفى دارند و مى توانند با تمرينها و تلقينهايى خود را كنترل