معارف بوک

شارح صحیفه سجادیه در کتاب ریاض السالکین در این جا با استفاده از واژه «توبیخ» به سراغ مراحل پنج گانه اى رفته که عرفا و ارباب سیر و سلوک بیان کرده اند که از «مشارطه» شروع مى شود و پس از آن «مراقبه» است و بعد «محاسبه» و سپس «معاتبه و توبیخ» و سرانجام به «معاقبه» ختم مى شود.
به این معنا که انسان هنگام صبح با خود شرط مى کند که جز راه اطاعت حق را نپوید و به سراغ گناه و خطا نرود. بعد از آن در اثناى روز کاملاً مراقب رفتار خویش باشد و شامگاهان با نگاه به اعمال خود در روز به حساب کار خویش برسد و اگر خطایى کرده بود، خود را سرزنش و توبیخ کند و اگر خطاى مهمى بود خود را کیفر دهد، به این صورت که خویشتن را از بعضى از مباحات که مورد علاقه اوست، بازدارد.
در این جا انسان را به تاجرى تشبیه کرده اند که سرمایه خود را به دست دیگرى مى سپارد و شرایطى با او مى کند و بعد از آن مراقب اعمال اوست و درنهایت حسابرسى مى کند و اگر کار خلافى کرده بود او را توبیخ و سرزنش مى نماید و اگر خلاف بزرگى از او سرزده بود به سراغ مجازات هایى مى رود، مانند محروم کردن او از شرکت و منافعى که از این راه حاصل مى شود.
البته همه این ها برگرفته از آیات و روایات معصومین (علیهم السلام) است که وقتى آن ها را در کنار هم بگذاریم این مراحل پنج گانه را مى توانیم از آن استفاده کنیم و به یقین اگر کسى همه روز مراقب این مراحل پنج گانه باشد مى تواند به مقام قرب پروردگار برسد.
سپس امام (علیه السلام) در این قسمت از دعاى خود بعد از آن همه اعترافات به سراغ درخواست از خدا مى رود و عرضه مى دارد: «خداوندا! این گردن من است که گناهان، آن را به بند کشیده، پس بر محمد و آلش درود فرست و آن را به عفو