معارف بوک

در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) مى خوانیم : «الْفَقِیرُ الَّذِی لا یَسْأَلُ النَّاسَ وَالْمِسْکِینُ أَجْهَدُ مِنْهُ وَالْبَائِسُ أَجْهَدُهُم؛ فقیر کسى است که نیازمند است، ولى از مردم درخواست نمى کند و مسکین از آن درمانده تر است و بائس به کسى گفته مى شود که از هر دو فقیرتر و نیازمندتر باشد».(323)
«معیل» از ماده «عَیل» (بر وزن ویل) در اصل به معناى عیالمند بودن است، هرچند شخص، غنى باشد، ولى از آن جا که عیالمند بودن، در بیشتر موارد باعث هزینه هاى زیاد و فقر است، واژه هاى «عائل» و«معیل» به معناى فقیر و نیازمند نیز به کار رفته و در کلام امام (علیه السلام) به معناى نیازمند مى باشد.
به هر حال با توجّه به این که امام (علیه السلام) در مقام توبه است، نخست اظهار تسلیم و اطاعت و فقر و نیاز به درگاه خدا مى کند، همان حالتى که انسان را شایسته عفو و غفران الهى مى نماید، چراکه انسان تا از این در وارد نشود، مشمول الطاف بیکران او نخواهد شد.
و از آن جا که خود را مقصّر مى شمرد، عرضه مى دارد: من با حیا و شرمندگى از تو درخواست عفو و آمرزش دارم! و به یقین درخواستى توأم با این تعبیرات به اجابت مقرون تر است.
امام (علیه السلام) سپس براى تأکید بر درخواست خود عرضه مى دارد: «این در حالى است که من اقرار مى کنم که هنگام احسان تو، جز ترک معصیت، طاعت دیگرى نداشتم و در تمام حالات از نعمت هاى فراوان تو بى نصیب نبودم»؛ (مُقِرٌّ لَکَ بِأَنِّی لَمْ أَسْتَسْلِمْ وَقْتَ اِحْسَانِکَ اِلاَّ بِالْإِقْلاعِ عَنْ عِصْیَانِکَ، وَلَمْ أَخْلُ فِی الْحَالاتِ کُلِّهَا مِنِ امْتِنَانِکَ).
واژه «اقلاع» از ماده «قلع» به معناى خوددارى کردن آمده است و درواقع