معارف بوک

نخست از ذکر شروع مى کند، بعد به مرحله عالى تر که شکر است و سپس به مرحله عالى تر از شکر که اطاعت است، مى رسد. ذکر را مایه شرف، شکر را مایه سعادت و اطاعت را مایه نجات مى شمرد.
روشن است که یاد خدا انسان را روز به روز به خدا نزدیک تر مى کند، چه شرفى از این بالاتر! و شکر او سبب فزونى هرگونه نعمت است، چه سعادتى از این بهتر! و اطاعتش مایه نجات در دنیا و آخرت است، چه هدفى از این مهم تر!
علما و دانشمندان براى «ذکر» سه مرحله بیان کرده اند: ذکر با زبان، ذکر با قلب و ذکر با عمل. ذکر با زبان، همان است که همه مى دانیم، خدا را یاد مى کنیم و اوصاف کمال و جمالش را بر زبان جارى مى سازیم، البته با نیّت و توجّه. ذکر با قلب، همان اندیشه و تفکر، درباره آثار پروردگار در پهنه عالم هستى است، همان گونه که قرآن مجید مى فرماید: (اِنَّ فی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلافِ اللَّیْلِ وَالنَّهارِ لاَیَاتٍ لِأُولِی الْأَلْباب * الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَقُعُوداً وَعَلى جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فى خَلْقِ السَّماواتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا بَاطِلاً سُبْحَانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ)؛ «به یقین در آفرینش آسمان ها و زمین، و آمد و شد شب و روز، نشانه هاى روشنى براى خردمندان است * همان کسانى که خدا را ایستاده و نشسته، و در حالى که بر پهلو خوابیده اند، یاد مى کنند و در اسرار آفرینش آسمان ها و زمین مى اندیشند، و مى گویند: پروردگارا! این ها را بیهوده نیافریده اى؛ منزّهى تو! ما را از عذاب دوزخ حفظ کن».(268)
به یقین ذکر قلبى اشرف از ذکر زبانى است و ذکر زبانى هنگامى پرارزش است که مقدّمه ذکر قلبى گردد. ذکر عملى نیز همان گونه که در روایتى از امیرمؤمنان (علیه السلام)