معارف بوک

4. مدارا و خشونت در اسلام
الف) بررسى تساهل و تسامح
 تسامح و تساهل دينى چيست؟ و آيا رواياتى مثل: «بعثت بالحنفيّة السّمحة السّهلة»(13) بيانگر آن است كه مردم و حاكمان مى‌توانند در عمل به احكام دينى تسامح و تساهل داشته باشند؟
يكى از نكاتى كه در عرصه فرهنگ و انديشه بايد مورد توجه قرار گيرد شفاف ساختن معانى و زودودن ابهام از دامن مفاهيم، و پرهيز از بكارگيرى مفاهيم كشدار است. زيرا اگر معناى دقيق واژه‌ها و حدود آنها كاملا روشن نباشد ممكن است منشأ سوء برداشت شود كه در نتيجه كلام و نوشته گمراه كننده مى‌گردد. به همين دليل و با آگاهى از اين مطلب است كه برخى، با بكار گيرى مفاهيم مبهم، در صدد گمراه كردن مخاطبين خود برمى‌آيند تا از اين رهگذر منافع فردى و گروهى خود را برآورده سازند و به قول معروف «از آب گل‌آلود ماهى بگيرند.»
از اين رو، چاره‌سازترين راه براى جلوگيرى از سوء برداشت‌هاشفاف كردن اين‌گونه مفاهيم و آفتابى كردن حدود آنهاست. چنانكه واژه تسامح و تساهل نيز از همين قبيل است.
تسامح و تساهل از نظر لغت به معناى نرمش به خرج دادن، كوتاه آمدن، مطابق ميل طرف مقابل عمل كردن و سهل‌انگارى داشتن است. حال بايد ديد چنين معنايى قابل انتساب به دين هست يا خير؟ و اگر نيست مجراى روايت نبوى فوق و نظاير آن كدام است؟
به نظر مى‌رسد نسبت دادن تسامح و تساهل به معناى پيش‌گفته به دين صحيح و قابل پذيرش نمى‌باشد، زيرا احكام دينى اساساً در جهت تأمين مصالح دينى و اُخروى انسان وضع شدند و ميان عمل دقيق و كامل به اين احكام و تحقق آن مصالح رابطه عِلّى و معلولى و تكوينى و حقيقى برقرار است و مانند هر محصول ديگرى كه حصول آن در گرو فراهم آوردن دقيق موادّ اوليّه و شرائط ويژه مى‌باشد، رسيدن به مصالح فردى، اجتماعى، اخروى و دنيوى انسان نيز تابع عمل كردن صحيح و دقيق به احكام آن، بدون هيچ‌گونه كاستى و مسامحه كارى است.
اسلام دينى جامع و فراگير است كه وظايف مسلمانان در تمام زمينه‌ها اعم از عبادى، سياسى، اجتماعى و فرهنگى را به طور دقيق بيان كرده است، از جمله كيفيت مواجهه و برخورد مسلمانان با يكديگر و با معاندان و مشركان را مورد توجه قرار داده است و از