معارف بوک

خطاب هاى مذكّر در قرآن و برترى مرد
چرا خطاب هاى قرآنى به طور عمده متوجّه مردان است؟ آيا قرآن اصالت را به مردان مى دهد و زنان را طفيلى مردان قلمداد مى كند؟
(19)براى روشن شدن پاسخ اين شبهه، بايد به يك مقدّمه توجّه كرد: در پاره اى از زبان ها مثل فارسى، از لحاظ صرفى و نحوى ميان مرد و زن، و مذكّر و مؤنّث فرقى نيست؛ امّا در زبان عربى و برخى زبان هاى ديگراين فرق وجود دارد؛ يعنى افعال، ضماير، اسماى اشاره، اسماى موصول و صفات براى مذكّر و مؤنّث يكسان به كار نمى روند؛ بنابراين اگر سخن فقط درباره مردان باشد، صيغه هاى مذكّر به كار مى رود، و اگر گفت و گو فقط درباره زنان باشد صيغه هاى مؤنّث به كار مى آيد. حال اگر كلام هم درباره مردان و هم زنان باشد، چه بايد كرد؟ پاسخ اين است كه در اين گونه موارد نيز در زبان عربى از صيغه هاى مذكّر سود مى جويند. به بيان ديگر، در زبان عربى در دو جا از صيغه مذكّر استفاده مى شود:
أ. آن جا كه فقط درباره مردان سخن گفته مى شود؛
ب. جايى كه درباره مجموعه اى از مردان و زنان سخن در ميان است.
بنابر اين قاعده، اگر بخواهيم بگوييم كه همه (اعمّ از مردان و زنان) بايد پارسا و پرهيزگار باشند، چاره اى نداريم جز اين كه مقصود خود را با گفتن «فَلْيَتَّقُوا اللّه»(20) برسانيم. همان طور كه خواننده منصف ملاحظه مى كند، اين گونه جمله سازى جز معناى تن دادن به قواعد صرفى و نحوى زبان عربى را ندارد و بحث ارزش گذارى در كار نيست؛ پس هرگز نبايد بر اصيل دانستن مردان و تابع انگاشتنِ زنان حمل شود. قرآن كريم نيز از دستور زبان عربى عدول نكرده است؛ از اين رو عبارت هايى مانند «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» را نبايد به معناى «اى مردانى كه ايمان آورده ايد» گرفت؛ بلكه بايد آن را به معناى «اى كسانى كه ايمان آورده ايد» دانست كه هم شامل مردان و هم شامل زنان مى شود؛ به همين جهت، تا كنون شنيده نشده است كه زمان نزول آيه هاى قرآنى، زنى يا مردى اعتراض كرده باشد كه چرا قرآن فقط با مردان سخن مى گويد و به زنان اعتنايى ندارد يا كم تر اعتنا دارد، يا پرسيده باشد كه آيا فلان حكم الاهى و امر و نهى قرآنى، مختصّ مردان است يا شامل زنان هم مى شود. همه مردم با عرف عربيّت خودشان