معارف بوک

براى توضيح اين مطلب از قرآن استفاده مى كنيم. در آيه 228 سوره بقره مى خوانيم:
وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لِلرِّجالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ...؛ و براى زنان، همانند وظايفى كه بر دوشِ آن ها است، حقوق شايسته اى قرار داده شده و مردان بر آنان برترى دارند.
معناى جمله نخست اين است كه حقوق و تكاليف زنان با هم متعادل است. همان گونه كه مى دانيد، اين قاعده كلّى حقوقى است كه هميشه اگر براى كسى حقّى جعل شود، تكليفى نيز متناسب با آن حق بر او وضع خواهد شد، و برعكس اگر بر كسى تكليفى قرار داده شود، حقّى نيز متناسب با آن تكليف براى او جعل خواهد شد. جمله اوّل اين آيه نيز به همين نكته اشاره دارد و تصريح مى كند كه اگر بر زنان، تكاليفى مقرّر شده، حقوقى نيز مثل همان تكاليف براى ايشان معيّن شده است تا به ايشان ظلمى (از نوع ظلم در مقام تكليف) نشده باشد؛ البتّه عين اين مطلب در مورد مردان هم صدق مى كند.
دقّتى كه اين جا بايد به كار برد، اين است كه متعادل بودن حقوق و تكاليف زنان، و متوازن بودن حقوق و تكاليف مردان يك چيز است، و تساوى و هم رتبه بودن زن و مرد چيز ديگر. قرآن كريم اوّلى را مى پذيرد و دوّمى را رد مى كند. جمله نخست آيه مورد مطالعه، بر پذيرش مطلب اوّل، و جمله دوم آن، بر ردّ مطلب دوم دلالت دارد. اگر به مقتضاى نيروها و توانايى هاى بيش ترى كه مرد به طور تكوينى دارا است، تكاليف و مسؤوليت هاى سنگين ترى بر عهده اش گذاشته شود، در بخش تكليف، بر او ستمى نشده است. حال اگر به ازاى اين تكاليف و مسؤوليت ها، حقوق و مزايايى بيش ترى برايش معيّن شود، باز هم بدون شك در مقام تكليف، بر او ستمى نرفته؛ زيرا تعادل ميان حقوق و تكاليف او رعايت شده است.
از سوى ديگر، به زن نيز ظلمى نشده است اگر بنا به اقتضاى توانايى كم تر او، تكاليفِ سبك ترى از وى بخواهند و متناسب با اين تكاليف، حقوق كم ترى برايش تعيين كنند. تا اين جا مطلب روشن است؛ امّا اگر حقوق بيش تر مرد با اختيارهاى كم ترِ زن مقايسه شود، ممكن است توهّم شود كه به زن ظلم شده است؛ در حالى كه اگر حقوق و اختيارهاى مرد بيش تر نمى بود (با توجّه به تعادل ميان حقوق با تكاليف، و تكاليف با توانايى ها) در آن صورت به مرد ستم شده بود؛ پس برترى مرد بر زن در مقام تشريع (همچون مقام تكوين) ظلم نيست؛ بلكه عين عدل است.نكته قابل ملاحظه اين كه در اين آيه وجه برترى مرد توضيح