نظارت استطلاعى:
به نظارتى گفته مىشود كه ناظر موظّف است تنها از وضعيّتى كه مجريان انجام مىدهند اطّلاع يابد، سپس بدون آن كه خود اقدام عملى كند و نحوه اجراء را تأييد يا ردّ كند، آنچه را مشاهده كرده به مقامِ ديگرى گزارش كند.
اين گونه نظارت كه صِرفاً جنبه اطّلاعيابى دارد، به واقع حقِّ همه شهروندان جامعه نيز هست؛ وگرنه از اين حيث كه ناظران نمىتوانند هيچ گونه تصميمگيرى در مورد تخلّفات احتمالى داشته باشند، تفاوتى با نظارت ساير شهروندان ندارد.
نظارت استصوابى:
استصواب كه واژهاى عربى است با واژه صواب هم مادّه (= ريشه) است. صواب به معناى «درست» در مقابل «خطا»، و استصواب به معناى «صائب دانستن و درست شمردن» است؛ مثل اين كه گفته شود: اين كار صحيح و بىاشكال است.
در اصطلاح، نظارت استصوابىبه نظارتى گفته مىشود كه در آن ناظر در تمام موارد تصميمگيرى حضور دارد و بايد اقدامات انجام شده را تصويب كند تا جلوى هر گونه اشتباه و يا سوء استفادهاى از جانب مجريان گرفته شود.
الف) جايگاه عقلايى و قانونى نظارت استصوابى
در تمام كشورهاى جهان و نزد تمامى عقلاى عالم، براى تصّدى مسؤوليتهاى مهّم يك سرى شرايط ويژه در نظر گرفته مىشود. تا هم وظايف محوّله به فرد مورد نظر به درستى انجام پذيرد و هم حقوق و مصالح شهروندان در اثر بىكفايتى و نالايق بودن مسؤول برگزيده پايمال نگردد.
از اين رو، امروزه در دموكراتيكترين نظامهاى دنيا نيز شرايط ويژهاى براى انتخاب كنندگان و انتخاب شوندگان (در فرآيندهاى انتخاباتى) در نظر گرفته مىشود و قانون مرجعى رسمى را براى اعمال نظارت و احراز شرايط داوطلبان انتخابات تعيين مىكند. اين مرجع رسمى عهدهدار بررسى وضعيّت و روند انجام انتخابات و وجود يا عدم وجود شرايط لازم در داوطلبان ـ كه در نتيجه به تأييد يا ردّ صلاحيّت داوطلبان مىانجامد ـ مىباشد.
بنابراين، نظارت استصوابى امرى شايع، عقلايى و قانونى در تمامى كشورها و نظامهاى موجود دنيا مىباشد. مثلا يكى از شرايط معتبر در كليّه نظامهاى حقوقى جهان اين است كه كانديداى مورد نظر سابقه كيفرى نداشته باشد و افراد داراى سوء سابقه كيفرى از پارهاى از
پرسش ها و پاسخ ها (جلد3 )
دین و مفاهیم نو