(آيه 4)- سپس در باره مرحله دوم رستاخيز و تجديد حيات جهان و تجديد حيات مردگان مى فرمايد: «و آن زمان كه قبرها زير و رو گردد» (وَ إِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ). و مردگان بيرون آيند و براى حساب آماده شوند.
(آيه 5)- و بعد از ذكر اين نشانه ها كه قبل از رستاخيز و بعد از آن صورت مى گيرد، سخن نهائى را چنين بيان مى كند: در آن زمان «هر كس مى داند آنچه را كه از پيش فرستاده و آنچه را براى بعد گذاشته است» (عَلِمَتْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ وَ أَخَّرَتْ).
آرى! آن روز حجابها كنار مى رود، پرده هاى غرور و غفلت دريده مى شود، و حقايق جهان عريان و آشكار مى گردد، آنجاست كه انسان تمامى اعمال خود را مى بيند و از نيك و بد آن آگاه مى شود، چه اعمالى را كه از قبل فرستاده، و چه كارهائى كه آثارش بعد از او در دنيا باقى مانده مانند خيرات و صدقات جاريه، و بناها و آثارى كه براى مقاصد رحمانى يا شيطانى ساخته، و از خود به جا نهاده است، و يا كتابها و آثار علمى و غير علمى كه براى مقاصد نيك و بد تحرير يافته، و بعد از او مورد بهره بردارى ديگران قرار گرفته است، همچنين سنتهاى نيك و بد كه اقوامى را به دنبال خود كشانيده.
اينها نمونه هائى است از كارهائى كه نتايجش بعد از انسان به او مى رسد و مصداق «اخّرت» در آيه فوق است.
در حديثى از امام صادق عليه السّلام مى خوانيم: «بعد از مرگ انسان، پرونده اعمال او بسته مى شود، و اجر و پاداشى به او نمى رسد مگر از سه طريق (و در روايت ديگرى اين امور شش چيز شمرده شده:) بناها و اشياء مفيدى كه براى استفاده مردم از خود به يادگار گذارده، فرزند صالح، قرآنى كه آن را تلاوت مى كند، چاهى كه حفر كرده، درختى كه غرس نموده، تهيه آب، و سنّت حسنه اى كه بعد از او باقى مى ماند و مورد توجه قرار مى گيرد.»
(آيه 6)- اى انسان! چه چيز تو را مغرور ساخته؟ در تعقيب آيات گذشته كه پيرامون معاد سخن مى گفت، در اينجا براى بيدار كردن انسان از خواب غفلت، و توجه او به مسؤوليتهايش در برابر خداوند، نخست او را مخاطب ساخته، و با يك
برگزیده تفسیر نمونه جلد5
سوره انفطار