معارف بوک

انسانها آغاز مى گردد «آن روز انسان مى گويد: راه فرار كجاست!» (يَقُولُ الْإِنْسانُ يَوْمَئِذٍ أَيْنَ الْمَفَرُّ).
آرى! انسانهاى كافر و گنهكار كه روز قيامت را تكذيب مى كردند آن روز از شدت خجالت و شرم پناهگاهى مى جويند، و از سنگينى بار گناه و ترس از عذاب راه فرار مى طلبند.
 (آيه 11)- ولى به زودى به آنها گفته مى شود: «هرگز چنين نيست، راه فرار و پناهگاهى وجود ندارد» (كَلَّا لا وَزَرَ).
 (آيه 12)- «آن روز قرارگاه نهائى تنها به سوى پروردگار تو است» (إِلى  رَبِّكَ يَوْمَئِذٍ الْمُسْتَقَرُّ).
 (آيه 13)- سپس مى افزايد: «در آن روز انسان را از تمام كارهائى كه از پيش يا پس فرستاده آگاه مى كنند» (يُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ يَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّرَ).
منظور از اين دو تعبير اعمالى است كه در حيات خود از پيش فرستاده، يا آثارى كه بعد از مرگ از او باقيمانده، اعم از سنت نيك و بد كه در ميان مردم گذاشته و به آن عمل مى كنند و حسنات و سيئاتش به او مى رسد، و يا كتاب و نوشته ها، و بناهاى خير و شر، و فرزندان صالح و ناصالح، كه آثارش به او مى رسد.
در حديثى از امام باقر عليه السّلام در تفسير اين آيه آمده است كه فرمود: «در آن روز به انسان خبر مى دهند آنچه از خير و شر را مقدم داشته، و آنچه مؤخر نموده است، از سنتهائى كه از خود به يادگار گذارده، تا كسانى كه بعد از او مى آيند به آن عمل كنند، اگر سنت بدى بوده به اندازه گناه عمل كنندگان بر او خواهد بود، بى آنكه چيزى از گناه آنان بكاهد، و اگر سنّت خيرى بوده همانند پاداشهاى آنها براى او خواهد بود بى آنكه چيزى از اجر آنها كاسته شود».
 (آيه 14)- در اين آيه مى افزايد: گرچه خداوند و فرشتگان او، انسان را از تمام اعمالش آگاه مى كنند، ولى نيازى به اين اعلام نيست، «بلكه انسان خودش از وضع خود آگاه است» (بَلِ الْإِنْسانُ عَلى  نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ). و خود و اعضايش در آن روز بزرگ شاهد و گواه او هستند.