صفحه ٥١

بزرگى دیده مى شود که با عدد چهار فاصله بسیار دارد، مثلا در حدیث معروفى که در اوایل اصول کافى از امام صادق (علیه السلام) درباره « جنود عقل و جهل » نقل شده تعداد لشکرهاى عقل و جهل هرکدام 75 شمرده شده که قسمت مهم از آن جزء فضائل یا رذائل اخلاقى مى باشد.
   ضمناً تعبیر به « جند » (لشکر) یک تعبیر پرمعنى است و حکایت از این مى کند که غرایز و عواطف در حقیقت وسیله و ابزار هستند در دست نیروى عقل که به کمک آنها مشکلات حل مى گردد، نه اینکه خود آنها حکمران وجود انسان باشند.
 

مقیاس براى سنجش اخلاق نیک و بد
مفاهیم اخلاقى، همه روشن و آشکار نیستند، البته بعضى مانند شجاعت، سخاوت و فداکارى، چنان روشن مى باشند که هیچ کس در فضیلت بودن آنها تردید نمى کند و نقطه مقابل آنها ( ترس، بخل و خودخواهى ) بطور وضوح جزء رذائل است.
   ولى بعضى دیگر ممکن است از نظر فضیلت یا رذیلت بودن مورد بحث و تردید واقع گردد، بنابراین بدون در دست داشتن یک مقیاس سنجش واضح، نمى توان مباحث اخلاقى را تعقیب کرد.
   مثلا امروز بعضى از دانشمندان مادى همچون « برتراند راسل » معتقدند: « اگر از انجام عملى ـ  هر عمل که باشد  ـ زیانى متوجه دیگران نشود دلیلى نداریم که ارتکاب آن را محکوم کنیم و نمى توان عملى را تنها به زعم اینکه فلان مذهب قدیمى « تابو » (منظور منهیاتى است که بدون