صفحه ٢٠٩

به حال خود بگذاریم تا هرچه خواستند انجام دهند، بلکه منظور این است اگر توجه به این واقعیتها داشته باشیم براى حل اختلافات و رفع اعتراضات بر یکدیگر آمادگى بیشترى پیدا خواهیم نمود و وجود یکدیگر را به آسانى تحمل خواهیم کرد; و اینکه با یک اختلاف نظر جزیى یکدیگر را طرد مى کنیم، بخاطر این است که به این تفاوتها توجه نداریم.

    2 ـ عفو و گذشت
 کمتر کسى است که از خطا و اشتباه و گاهى تعمد در تضییع حقوق دیگران مصون باشد، و اگر بنا باشد هرکس طبق اصل « انتقام » عمل کند، برخوردهاى اجتماعى بصورت یک رشته تسلسلى پیش مى رود و روز به روز تشدید مى گردد، زیرا حملات انتقامى از نظر کمیت و کیفیت قابل کنترل نیست و غالباً بصورت شدیدترى درمى آید.
   دیگر اینکه بفرض که قابل کنترل و اندازه گیرى باشد، هرگز تعیین میزان جنایت نخستین از دریچه چشم « جانى » و « کسى که جنایت بر او وارد شده » یکسان و برابر نیست. بنابراین بفرض که طرف مقابل بخواهد در حمله انتقامى خود رعایت مساوات در کمیت و کیفیت کند، باز از دریچه چشم او رعایت عدالت نشده، به همین دلیل او را بر انتقام جدیدى برمى انگیزد و نزاع ادامه مى یابد.
   اینکه مى بینیم آتش فتنه و جنگ و نزاع در میان بسیارى از طوایف و اقوام در گذشته و امروز هرگز خاموش نشده، یک دلیل آن همین موضوع است که هرکدام جنایت دیگرى را به جنایت سنگین ترى پاسخ مى دهد