صفحه ٧٥

مؤمن، کفران نعمت و مانند اینها هم ممکن است با زبان تحقق یابد و هم بوسیله غیر از زبان ).

   ولى آنچه جاى تردید نیست این است که مسأله اصلاح زبان باید بعنوان یکى از مهمترین مسائل اخلاقى مورد مطالعه و تعلیم قرار گیرد.
   اهمیت این موضوع هنگامى روشنتر مى شود که توجه به این حقیقت داشته باشیم که زبان سهلترین و ساده ترین و کم خرجترین وسیله اى است که در اختیار انسان قرار دارد، بعلاوه سرعت عمل آن با هیچ چیز دیگر قابل مقایسه نیست و لذا باید به شدت مراقب آن بود و از این نظر مى توان آن را به مواد مفیدى که قابلیت و قدرت انفجار شدید دارد تشبیه نمود، همانطور که انسان از چنان موادى به دقت مراقبت مى کند باید همواره مراقب این عضو حساس خویش نیز باشد.
 

    خاموشى و سکوت
  با توجه به خطراتى که از آزاد گذاشتن زبان دامنگیر انسان مى شود بزرگان اخلاق سکوت را در مواردى که سخن گفتن ضرورتى ندارد بعنوان یکى از طرق پیشگیرى از آن خطرات بزرگ شمرده اند و درباره آن روایات فراوانى از پیغمبر اکرم (صلى الله علیه وآله وسلم)و ائمه اهل بیت (علیهم السلام) رسیده که اهمیت آن را کاملا روشن مى سازد و به همین جهت است که عده اى از بزرگان، تهذیب نفس را از همین مسأله شروع نموده اند.
   گذشته از اینها سکوت یک حالت « تفکر » و « روحانیت » و « روشن بینى » به انسان مى بخشد که قابل توجه است و شاید روى همین