صفحه ٧٤

دامنگیر انسان شود.
   20 ـ سؤالات عوام از مسایل پیچیده مربوط به عقاید که درک آنها از عهده او خارج است.
   ناگفته پیداست که آفات و انحرافات زبان منحصر به آنچه « غزالى » شماره کرده نیست بلکه آنچه در کلام او ذکر شده تنها قسمت مهمى از آن است و شاید نظر او هم غیر از این نبوده، مثلا امور زیر نیز از انحرافات زبان است که در گفتار او نیامده است:
   1 ـ تهمت زدن.
   2 ـ شهادت به باطل.
   3 ـ خودستایى.
   4 ـ اشاعه فحشا و نشر شایعات بى اساس و اکاذیب اگرچه بعنوان احتمال باشد.
   5 ـ خشونت در سخن.
   6 ـ اصرار بیجا ( مانند کار بنى اسرائیل و امثال آن ).
   7 ـ ایذاء دیگران با گفتار خود.
   8 ـ مذمت کسى که سزاوار نکوهش نیست.
   9 ـ کفران نعمت با زبان.
   10 ـ تبلیغ باطل و تشویق به گناه.
   البته بعضى از آنچه در بالا ذکر شد ممکن است مندرج در بعضى دیگر شود ( مثلا وعده دروغ و شهادت به باطل را مى توان داخل در مطلق دروغ دانست ) و نیز پاره اى از آنها اختصاص به زبان ندارد ( مثلا غیبت، ایذاء