قضاوت چنان گمانى را تولید مى کند، به همین دلیل با فکر و مطالعه در اطراف موضوع و دقت در احتمالات گوناگون بزودى مى توان آن را از بین برد، و لذا در اخبار و روایات تأکید فراوانى روى همین مطلب شده که انسان تا مى تواند کوشش و تحرّى براى یافتن احتمالات صحیح در کارهاى مسلمانان کند و خطورات ابتدایى را از بین ببرد.
امیرمؤمنان على (علیه السلام) مى فرماید:
« وَلا تَظُنَّنَّ بِکَلِمَة خَرَجَتْ مِنْ اَخِیکَ سُوءاً وَاَنْتَ تَجِدُ لَها فِی الْخَیْرِ مَحْمِلا »(99)
به سخنى که از برادرت مى شنوى، تا هنگامى که راه صحیحى براى آن مى یابى گمان بد مبر.
بنابراین آنچه از اختیار بیرون است همان خطورات ناگهانى قلبى است، اما سوء ظن پابرجا و پایدار، امرى است اختیارى و این معنى با ظاهر آیه شریفه و اخبار نهى از سوء ظن، کاملا سازگار است، بنابراین دلیلى ندارد که ما آنها را حمل بر خلاف ظاهر کنیم.
ظاهراً جمله:
« کَذِّبْ سَمْعَکَ وَبَصَرَکَ عَنْ اَخِیکَ »(100)
چشم و گوش خود را در مورد برادرت تکذیب کن.
که در روایت امام صادق (علیه السلام) خطاب به محمد بن فضیل وارد شده نیز اشاره به همین موضوع، یعنى کوشش براى یافتن محملهاى صحیح و از بین بردن