صفحه ١٤٥

چنان گرفتار سوءظن هستند که:

( ... یَحْسَبُونَ کُلَّ صَیْحَة عَلَیْهِمْ )(96)
هر فریادى از هر جا بلند شود بر ضدّ خود مى پندارند.

و یکى از عذابهاى دنیوى آنها همین است.
   البته این نوع سوء ظن براى افراد نادرست طبیعى است زیرا آنها روى اصل « مقایسه به خود » تصور مى کنند دیگران از وضع آنان باخبرند و در مقام مجازات و انتقام از آنها مى باشند و لذا دائماً مى ترسند.
   ضرب المثل معروف « اَلْمُرِیبُ خائِف » یا « اَلْخائِنُ خائِف; افراد خائن مى ترسند » نیز از همین جا سرچشمه گرفته است.
   2 ـ بدبینى درباره « خلق » گاهى منتهى به بدبینى و سوءظن درباره « خالق » مى شود و به اساس اعتقادات دینى انسان نیز سرایت مى کند. گاهى در « عدالت خدا » و گاهى در « قدرت خدا » تردید مى کند !
   ممکن است در دعوت پیامبران الهى نیز تردید کند و در اعماق قلب خود دعوت آنها را یک نوع صحنه سازى براى حکومت بر مردم و جلب توده عوام تصور کند، اگرچه ممکن است ظاهراً معتقد به اصول دینى باشد.
   عدم تسلیم بسیارى از تبهکاران و منافقان در برابر دعوت انبیاء نیز ممکن است از همین جا ناشى شده باشد.
   3 ـ افراد بدبین از صفاى روح غالباً بى بهره اند زیرا همیشه در دل خود مشغول غیبت افراد دیگرند، و به همین ملاحظه بعضى از علماى اخلاق