صفحه ٢٢٣

موازات عقل علمى آنها پرورش نیافته بهانه هاى زیادى بدست آنان داده باشد.
   این دو جهت ایجاب مى کند که ما به پیروى از آنهمه دستوراتى که درباره ترک توسل به خشونت به ما داده شده، بیش از حد مواظب حرکات خود در اجتماع باشیم و چهره واقعى اسلام را در این زمینه با رفتار مسالمت آمیز و نرمش خود نشان دهیم و رسوبات تبلیغات مسموم مخالفان را با عمل خود از مغزها بیرون آوریم... در زمینه غزوات و جنگهاى اسلامى فلسفه آنها را تشریح نماییم تا « جنبه هاى دفاعى » و یا در مواردى « جنبه مبارزه آزادیبخش داشتن » آنها کاملا روشن گردد.
   باز اشتباه نشود; نرمش و انعطاف و رفق و عدم توسل به خشونت به معنى تسلیم در برابر زورگوییها و خشونت تبهکاران و دشمنان لجوج و خون آشام و استعمارگران و استثمارچیان نیست، بلکه همانطور که قرآن صریحاً در آیه 29 سوره فتح مسیرها را مشخص ساخته است ( اَشِدّاءُ عَلَى الْکُفّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ ) در برابر دشمنان بى رحم، باید روشى شدید اتخاذ کرد و در برابر دوستان باید نرمش نشان داد، و همچنین در برابر دشمنانى که پس از پیروزى بر آنان احتمال ضربات جدیدى از ناحیه آنان در میان نباشد، اینجا نیز جاى نرمش است.