صفحه ٢١٩

احساس پیش از آن مى باشد. غالب مردم در مرحله احساس زندگى مى کنند و تحت تأثیر آن مى باشند.
   دوران کودکى دوران پرورش احساسات است و با یک مطالعه دقیق در وضع انسانهاى کنونى و اجتماعات روشن مى شود که از نظر عقلانى و اخلاقى غالباً سنین کودکى را طى مى کنند و به همین دلیل، بیشتر طرفدار خشونت و اعمال زور و قدرت مى باشند.
   ولى این راه اگرچه از نظر مطالعات عادى، نخستین راهى است که جلب توجه مى کند، از نظر ارزش در آخرین مرحله قرار دارد و توسل به آن تنها در صورتى تجویز مى گردد که تمام طرق دیگر بسته شود.
   یک فرد یا ملت رشید براى حل مشکلات اجتماعى خود بسیار کم به این طریق متوسل مى گردد چون غالب مشکلات را از راههاى مسالمت آمیز و با نیروى تفکر و اخلاق مى توان حل کرد.
   اسلام اهمیت فوق العاده اى به این مسأله حیاتى داده و اخبار فراوانى از پیشوایان بزرگ اسلام درباره نقش « رِفق »(158) در زندگى بشر وارد شده و با عبارات گوناگون نتایج آن را بر شمرده اند و پیروان خود را به آن دعوت نموده اند، در کتب اخبار ما بابى تحت عنوان « رفق » دیده مى شود که متضمن احادیث فراوانى است. شاید براى پى بردن به منطق اسلام در این زمینه ذکر چند حدیث زیر کافى باشد:

1 ـ عَنِ النَّبِیِّ (صلى الله علیه وآله وسلم): « اِنَّ فِی الرِّفْقِ الزِّیادَةَ وَالْبَرَکَةَ وَمَنْ یُحْرَمُ