آنان بودند، جانشين [خود] قرار داد و آن ديني را كه برايشان پسنديده است، به سودشان مستقر كند و بيمشان را به ايمني مبدل گرداند [تا] مرا عبادت كنند و چيزي را با من شريك نگردانند و هر كس پس از آن به كفر گرايد، آنانند كه نافرمانند.
مطابق اين آيهٔ شريفه، در اثر ايمان و عمل صالح است كه يك جامعه، جانشين جامعهٔ ديگر ميشود، به‌خصوص جامعهٔ اسلامي كه در اين آيه مخاطب قرار گرفته است. هدف از اين جايگزيني نيز تنها رسيدگي به امور مادي و اقتصادي افراد نيست؛ بلكه جانشين شدن مؤمنان در روي زمين و برداشته شدن خوف و ناامني از بندگان، وسيلهاي براي رسيدن به هدف نهايي ميباشد كه همان پرستش خداوند در روي زمين است. پس عامل اصلي تكامل جامعه، از ديدگاه اسلام، ايمان و عمل صالح است.
تفاوت ديگري ميان مكتب اسلام و انديشهٔ كمونيستي وجود دارد. در زمينهٔ بقاي انقلاب، از آن‌جا كه ماترياليستها، جريان تاريخ را جبري ميدانند، وقوع انقلاب را قانون طبيعت ميشمارند و واهمهاي از نابودي نظام موجود ندارند. ولي از نظر اسلام همواره بايد از دست رفتن نظام ترسيد، زيرا هيچ‌گاه نبايد دشمنان خارجي را منفعل و مرده تلقي كرد. دشمنان هميشه وجود دارند و در حال دسيسه و فعاليت هستند. برخلاف ديدگاه ماترياليستها، اسلام به جبر تاريخ وقعي نمينهد؛ بلكه انسان را موجود آزادي ميداند كه با ارادهٔ خود كار ميكند و توان پيشرفت و امكان عقبگرد را دارد.
ج ـ نظريهٔ کارکردگرايان
اين نظريه که ريشه‌هاي فکري آن به دورکهايم بازمي‌گردد، در نقطهٔ مقابل نظريات مارکسيستي قرار دارد، چراکه مارکس بر تضاد اساسي جامعه تأکيد داشت و حال آن‌که کارکردگرايان، تعادل و رضايت راچهرهٔ اساسي جوامع مي‌پندارند.دورکهايم معتقد بود که