اكنون مناسب است تا نظريات و تئوري‌هاي گوناگوني كه علل موجده، فرآيند و روند انقلاب را مطرح كرده‌اند، مورد بررسی قرار گیرند. در اين درس تلاش خواهد شد تا تئوري‌هاي مهم در اين زمينه كه از سوي انديشمندان غير مسلمان مطرح گرديده است، مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد و در آينده نظريهٔ انديشمندان مسلمان مطرح خواهد گرديد.
2. تعريف تئوري‌هاي انقلاب
تئوري يا نظريه(16) همواره درصدد است تا قوانین تکامل [يا: تحوّل] در طبیعت یا جامعه را توجیه نماید و برای آن توضیح علمی بیابد.(17) از این‌رو، از تئوری‌های مربوط به انقلاب نیز انتظار می‌رود تا این پدیدهٔ مهم اجتماعی را تبیین نموده، درک و فهم چرایی و چگونگی آن را تسهیل نمایند. این تئوری‌ها تلاش می‌کنند تا وقایع مختلف انقلاب را تفسیر کنند، برای پیدایش این پدیده، عللی را شناسایی نمایند، و در نهایت حرکت‌های اجتماعی بعدی از جمله انقلاب را پیش‌بینی کنند؛ به عبارت ديگر، نظريه‌هاي انقلاب، متکفل بيان علل موجده، فرآيند و روند انقلاب است. البته ضرورت ندارد که هر نظريه‌اي اين سه بخش را در درون خود جاي دهد؛ چراكه پردازش يکي از اين سه محور مي‌تواند اساس يک نظريه را شکل دهد؛ ولي نظريه‌اي مي‌تواند جامع‌تر و به حقيقت نزديک‌تر باشد که کليهٔ اين محورها را مورد توجه و ملاحظه قرار داده باشد. بنابراين تئوري‌هاي انقلاب، به تبيين و تشريح علمي جايگاه اين حركت اجتماعي ميپردازند و منشأ تحولات در جامعه را منعكس ميسازند.