سياست باز مي‌داشت. تا اين‌که کم‌کم گروه‌هاي کوچک سياسي در بين متدينان به وجود آمد. از جمله جمعيت مشهور فدائيان اسلام که البته يک گروه بسيار کوچک ولي در عين حال مصمم و محکم بودند. حزب ملل اسلامي نيز بعد از کودتاي 28 مرداد با تعداد اندكي به وجود آمد که بعد از مدتي لو رفتند و متلاشي گرديدند.
در کنار اين احزاب و گروه‌هاي کوچک، گروه‌هاي ديگري وجود داشتند که در ابتداي يا در طول مسير حرکت خود، به انحراف کشيده شده، درصدد برآمدند تا مبارزهٔ اسلام‌خواهي مردم ايران را نيز دچار انحراف نمايند. جا دارد به برخي از اين گروه‌ها و جريانات منحرف اشاره شود تا شناسايي آن‌ها از يکديگر و متمايز ساختن آن‌ها از طرفدارن اصيل انقلاب تسهيل گردد. قابل ذکر است از همان آغاز نهضت اسلامي، اين جريانات حرکت رو به رشد انقلاب اسلامي را تحت تأثير قرار مي‌دادند و در مقاطعي باعث سير نزولي در اين حرکت مي‌شدند. پس از پيروزي انقلاب اسلامي نيز اين گروه‌ها همچنان به فعاليت خود ادامه دادند و برخي از آن‌ها هم‌اينک نيز مسير انحرافي خود را مي‌پيمايند. در این درس به برخی از این گروه‌ها و جريانات اشاره خواهد شد تا خوانندهٔ اين نوشتار نسبت به جریانات سیاسی آن زمان، اطلاعی اجمالی به دست آورد.
2. جريانات مارکسيستي
بعد از شهريور 1320 دولت قوى‌اي در ايران وجود نداشت. در هر گوشه از اين سرزمين، هر كس براى خود فعاليت مي‌كرد و حزب توده، که داراي گرايشات مارکسيستي بود، نيز از همان زمان رشد چشمگيري پيدا کرد. در آن زمان، كتاب‌ها، مجلات و روزنامه‌هايي در زمينه مسايل ماترياليستي و دياليكتيك، كه زيربناي مکتب ماركسيسم بود، توسط سران اين حزب چاپ و در سطح وسيعي منتشر مي‌گرديد و از اين طريق، مادي‌گرايى در جامعه