یک عامل مؤثر تربیت
یک عامل مؤثر بازدارنده و یک عامل محرک نیرومند
جوان تحصیل کرده اى مى گفت: «من فکر مى کنم از وجدان نیرومندى برخوردارم و با داشتن یک وجدان نیرومند به اصول حق و عدالت پایبندم و به این ترتیب نیازى به مذهب و تعلیمات مذهبى در خود نمى بینم، زیرا آنچه را مذهب در پرتو ایمان به خدا و ترس از کیفر و مجازات جهان دیگر،به انسان مى بخشد من در پرتو وجدان بیدار دارم.
آیا با این حال فکر نمى کنید که ضرورت مذهب براى کسانى باشد که در سطوح پایین ترى قرار دارند و بدون یک ایمان نیرومند مذهبى اصلاح نمى شوند و گوشت و پوست یکدیگر را مى خورند. تازه ایمان مذهبى نیز با تمام قدرتش گاهى نمى تواند آنها را اصلاح کند، بلکه با کلاه بازى هاى شرعى از همان قوانین در مسیر غلط کارهایشان، بهره بردارى مى کنند؟»
مى دانیم این طرز تفکر مخصوص به این جوان نیست، در میان فلاسفه و دانشمندان نیز بعضى خود را به اصطلاح «مافوق مذهب!» مى دانند و عقیده دارند مذهب وسیله تربیتى مؤثرى براى مردمى است که در سطوح پایین قرار دارند، اما خودشان به کلى از این تعلیمات بى نیازند!