صفحه ٢٧١

  و مانند آن، راجع به تجسم اعمال مى یابیم، در چندین مورد به صورت یک حکم کلى نیز به این مطلب اشاره شده است از جمله:
1- «وَ وَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِراً; آنها اعمال خود را در آنجا حاضر مى بینند». و در واقع هر چه مى کشند از دست اعمال خود مى کشند و لذا بلافاصله بعد از این جمله مى گوید:
«وَ لا یَظْلِمُ رَبُّکَ اَحَداً; و خداى تو به کسى ستم نمى کند!»(106)
2- «وَ بَدا لَهُمْ سَیِّئاتُ ما عَمِلُوا وَ حاقَ بِهِمْ ما کانُوا بِهِ یَسْتَهْزِؤُنَ; اعمال سوء آنها براى آنان آشکار خواهد شد و آنچه از مجازات و کیفر الهى را به باد مسخره گرفته بودند دامان آنها را خواهد گرفت».(107)
3- «یَوْمَئِذ یَصْدُرُ النّاسُ أَشْتاتًا لِیُرَوْا أَعْمالَهُمْ; در آن روز مردم دسته دسته خارج مى شوند تا اعمالشان به آنها نشان داده شود».(108)
4- «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة خَیْرًا یَرَهُ * وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة شَرًّا یَرَهُ; هر کس به اندازه سنگینى ذره اى کار نیک انجام داده آن را خواهد دید و هر کس به قدر سنگینى ذره اى کار بدى انجام داده او نیز آن را مشاهده خواهد کرد».(109)
این آیه مى گوید انسان نفس عمل نیک و بد را خواهد دید نه سزا و کیفر و پاداش آنها را، و همچنین آیات قبل، البته ممکن است همه اینها را به عنوان مشاهده نتیجه و پاداش و کیفر عمل یا مشاهده نامه اعمال توجیه و تفسیر کنیم، ولى مسلماً این توجیه و تفسیرها بر خلاف ظاهر آیات است، و شاهد و قرینه اى براى آن در دست نیست.
علاوه بر این روایات زیادى که در منابع اسلامى وارد شده ما را از چنین