صفحه ١٣٢

این آیه گواه بر آن است که آنها یک خواب عادى نداشته اند بلکه حالتى شبیه حالت یک مرده - با چشم گشوده - داشته اند.
به علاوه قرآن مى گوید: «نور آفتاب به درون غار آنها نمى تابید» و با توجه به اینکه غار در یکى از ارتفاعات آسیاى صغیر در منطقه سردى بوده، شرایط استثنایى خواب آنها را روشنتر مى سازد.
از سوى دیگر قرآن مى گوید: «... وَ نُقَلِّبُهُمْ ذاتَ الْیَمینِ وَ ذاتَ الشِّمالِ; ما آنها را به سوى راست و چپ بر مى گردانیدیم».(1)
و این نشان مى دهد که آنها در حال یکنواختى کامل نبوده اند و عوامل مرموزى که هنوز براى ما ناشناخته مانده است (احتمالاً در هر سال یک بار) آنها را به سمت راست و چپ مى گردانده تا به ارگانیزم بدن آنها صدمه اى وارد نشود.
اکنون که این بحث علمى به قدر کافى روشن شد نتیجه گیرى از آن،در بحث معاد نیاز به گفتگوى زیادى ندارد، زیرا بیدار شدن پس از آن خواب طولانى بى شباهت به زنده شدن پس از مرگ نیست، و امکان معاد را به ذهن نزدیک مى کند.