صفحه ٤٧٢

1- ايمان بدون خشوع قلب قابل توبيخ است. «أَ لَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ»
2- براى دعوت به خشوع، از اهرم ايمان استفاده كنيد. (شما كه ايمان داريد چرا خشوع نداريد؟) «أَ لَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ»
3- هدف از نزول آيات الهى، خشوع دلهاست. تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ ... وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِ 
4- ذكر خدا و تلاوت آيات قرآنى، زمينه ساز خشوع قلب است. «تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ»
5- ياد الطاف الهى و ياد عفو و قهر و سنّت هاى او، وسيله ى خشوع است. «أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ»
6- از تاريخ پيشينيان عبرت بگيريم. وَ لا يَكُونُوا كَالَّذِينَ ...
7- تداوم غفلت، سبب سنگدلى مى شود. «فَطالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ»
8- سنّت هاى الهى براى همه امّت ها يكسان است. وَ لا يَكُونُوا كَالَّذِينَ ... مِنْ قَبْلُ 
9- از مهلت دادن الهى سوء استفاده نكنيم. «فَطالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ»
10- سنگدلى، زمينه فسق و گناه است. «فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ كَثِيرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ»
11- ابزار هدايت به تنهايى كافى نيست، آمادگى روحى لازم است. أُوتُوا الْكِتابَ ... فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ ..

سوره الحديد، آيه 17

اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ «17»
بدانيد كه خداوند، زمين را پس از مرگش زنده مى كند. همانا ما نشانه هاى (توحيد و عظمت) را براى شما روشن كرديم، باشد كه تعقّل كنيد.

نكته ها:
در آيه قبل خشوع دل با ياد خدا مطرح شد، در اين آيه، زنده شدن زمين بعد از مرگ آن.
در حديث مى خوانيم: مراد از حيات زمين بعد از مرگ آن، حيات زمين است با قيام حضرت مهدى عليه السلام به عدالت، بعد از مرگ آن به واسطه ى جور و ظلم. «1»
امروزه بشر به دنبال نشانه هاى حيات در ديگر كرات و سيّارات است، ولى تاكنون چيزى