با معرفت و ايمان ضعيف نمى‌توان از خود انتظار نيّتى خالص داشت. آنچه انسان را به كار وادار مى‌كند انگيزه اوست و انگيزه تابع معرفت و ايمان انسان است و معرفت و ايمان حقيقت نيت را تشكيل مى‌دهند. پس براى به دست آوردن نيت خالصانه، لازم است معرفت و ايمان انسان تقويت شوند. نيت خالص عمل صالح را با خود به همراه مى‌آورد، زيرا بهترين اعمال آن است كه با بهترين نيّات همراه باشد؛ بنابر اين، كليد همه كمالات كسب معرفت و قوى ساختن ايمان است.
انسان تا حدّى مى‌تواند خودكاوى كند و درباره انگيزه و نيّت اعمال خود به تفكر بنشيند، كه اگر جهنم و بهشتى وجود نمى‌داشت، آيا حاضر مى‌شد نيمه هاى شب بستر گرم را رها سازد و نماز شب بخواند يا گرسنگى روزه ماه رمضان را تحمل كند و خود را از لذايذ مادى محروم سازد تا رضاى خدا را به دست آورد؟ و آيا به خاطر محبت خدا و شكر نعمات الهى از گناهان دورى مى‌جست؟
معرفت بعضى از انسان ها به حدّى مى‌رسد كه اگر جهنم نيز نمى‌بود، به شوق بهشت و نعمات فراوان آن خدا را عبادت مى‌كردند؛ كسانى نيز يافت مى‌شوند كه نه از ترس جهنم و نه به شوق بهشت، بلكه چون خدا سزاوار پرستش است او را پرستش و عبادت مى‌كنند، تا به او نزديك تر شوند، محبت او را به دست آورند و نعمات او را شكر گويند.
بايد براى به دست آوردن نيت والا تلاش بىوقفه اى را آغاز كرد؛ با عمل صالح و تفكر در راز هستى و در اين حقيقت كه همه هستى از خداست و دوست داشتنى تر از او كسى نيست و تنها اوست كه سزاوار
بر درگاه دوست
شرح فرازهایى از دعاى مكارم الاخلاق