صفحه ١٦٤

در اعماق آن شناور است از خشيت وى جوشان و خروشان است.
در قرآن نيز، آمده است:
«يُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَ الْمَلائِكَةُ مِنْ خيفَتهِ» ؛(95)
رعد و جميع فرشتگان از خوف خدا به تسبيح او مشغولند.
و در جاى ديگر مى‌فرمايد:
«يُسَبِحُّ لِلّهِ ما فِى السَّمواتِ وَ ما فِى الارْضِ» ؛(96)
هر چه در آسمانها و زمين است، همه به تسبيح خدا مشغولند.
همچنين مى‌فرمايد:
«اِنْ مِنْ شَى اِلاّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لاتَفْقَهُونَ تَسْبيحَهُمْ» ؛(97)
موجودى نيست جز آنكه به تسبيح و ستايش او مشغول است ولى شما تسبيح آنها را نمى‌فهميد.
اينها مواردى است كه ما از درك كامل آنها عاجزيم. مفسّران نيز معمولاً معتقدند كه اين آيات و ادعيه از متشابهاتند. گاهى نيز برخى به قدر فهم خود توجيهاتى مى‌كنند. اما در هر صورت، اينها از يك واقعيت، كه رابطه بين خدا و مخلوقات است، حكايت دارد. اين رابطه را مى‌توان به يك جاذبه قوى تشبيه كرد؛ خدا تكويناً بندگان خويش را به سوى خود مى‌كشاند و هر موجودى به اندازه شعاع وجودى و به قدر علم و ادراك خود تكويناً رابطه بين خود و خدا را درك مى‌كند. خداوند در بين همه