نكته ها:
فخر رازى در تفسير كبير مى گويد: عدد 19 كه تعداد ماموران دوزخ است، از چند راه موجب يقين اهل كتاب و مسلمانان مى شود:
الف) چون همين عدد در كتاب هاى آسمانى قبلى يعنى تورات و انجيل آمده است، اهل كتاب گفتند: يك نفر درس نخوانده چگونه از آن آگاه شده است؟ پس حتماً به او وحى مى شود.
ب) ايمان اهل كتاب به حقانيّت قرآن، سبب زياد شدن ايمان مسلمانان مى شود.
ج) اين كه تعداد ماموران دوزخ 19 نفر باشد، براى بعضى سبب مسخره و تعجب مى شود و انسان به طور معمول چيزى نمى گويد كه مردم به او بخندند. اكنون كه قرآن اين عدد را به عنوان تعداد مأموران دوزخ ذكر كرده است، معلوم مى شود كه اين كلام از وحى است.
در برخى آيات قرآن، گمراه كردن مردم به خداوند نسبت داده شده است، نظير آخر همين آيه كه مى فرمايد: «يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشاءُ» لكن بايد بدانيم كه مراد از «اضلال» رهاكردن به حال خود است، يعنى خداوند انسان نااهل را به حال خود رها مى كند. مانند كشاورزى كه دانه و هسته فاسد و خراب را رها كرده و كنار مى گذارد، ولى دانه سالم را نگه مى دارد و اسباب رشد آن را فراهم مى كند.
مطالعه تورات و انجيل و مقايسه ميان قرآن و آن دو، يكى از راههاى افزايش ايمان مؤمنان است. زيرا هم موارد تحريف شده آن دو كتاب پيشين را در مى يابند و هم به موارد مشترك بسيار برمى خورند كه حقانيّت قرآن را به اثبات مى رساند.
نسبت به احكام و مطالب دينى، برخوردى محترمانه داشته باشيم و هيچگاه نسبت به امورى كه براى ما تعجّب آور است، توهين و تحقير و تمسخر نكنيم.
بيان اينكه تعداد مأموران دوزخ، نوزده نفر مى باشد، وسيله اى است براى آزمايش كه چه كسانى مى پذيرند و چه كسانى به تمسخر مى گيرند.
اداره و تدبير امور هستى، بسيار دقيق و حساب شده است. كارگزاران نظام هستى، به تعداد مورد نياز در جاى خود قرار مى گيرند، نه يك نفر بيش و نه يك نفر كم.
بر اساس علم الهى، 19 فرشته براى اداره دوزخ و دوزخيان كافى است، پس يك نفر هم