مرحوم علامه مجلسى(رحمه الله) درباره مفهوم ذكر مى‌فرمايند: ذكر حضور معنا در نفس انسان است و گاهى نيز به علم و دانش ذكر مى گويند و نيز به سخنى كه معناى مورد نظر را در بردارد، كلمه ذكر اطلاق مى گردد.(4)
كاربرد ذكر در مقابل غفلت و نسيان
از جمله كاربردهاى كلمه ذكر، كاربرد آن در مقابل «غفلت» و «نسيان» است. اين دو كاربرد در قرآن نيز ذكر شده است. با توجه به اين دو كاربرد، بايد تفاوت بين آن‌ها را باز شناخت. مرحوم علامه طباطبايى(رحمه الله)، در ذيل آيه 152 سوره بقره، در اين باره چنين مى‌فرمايند:
بايد دانست كه «ذكر» گاهى در مقابل «غفلت» گفته مى‌شود، مانند: آيه «وَلاَ تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنَا...(5) » و آن عبارت از اين است كه انسان توجه به علم خود نداشته باشد. يعنى علم به چيزى دارد، ولى خودش متوجه نيست كه علم به آن دارد، بنابراين «ذكر» به معناى علم به علم داشتن است. و گاهى در مقابل «نسيان» گفته مى‌شود و آن عبارت از زايل شدن صورت علمى‌از محفظه ذهن است چنان كه مى‌فرمايد: «وَ اذكُرْ رَبَّكَ إِذَا نَسِيتَ...»(6) بنابراين، «ذكر» يعنى وجود صورت علمى‌در حافظه و همان طور كه نسيان داراى آثارى است، ذكر هم آثارى مخصوص به خود دارد. پس همان طور كه در بعضى موارد كلمه نسيان را به ملاحظه وجود آثار نسيان (بدون اينكه حقيقت فراموشى موجود باشد) اطلاق مى‌كنند و