جلسه پنجم: خاستگاه و منشأ حقوق
1. مقدمه
همان‌گونه كه مستحضريد موضوع بحث ما حقوق از ديدگاه اسلام است. البته اين بحث يك بحث فنّى و نسبتاً سنگين است كه عمدتاً مربوط به فلسفه حقوق مى‌شود و اصالتاً بايد در دانشگاه‌ها و مجامع علمى مطرح شود و معمولا در جلسات عمومى قابل طرح نيست. آنچه باعث شد على‌رغم پيچيدگى و سنگينى اين بحث، تصميم بگيريم اين بحث را از تريبون نماز جمعه كه يك تريبون عمومى است مطرح كنيم استقبالى بود كه مردم و شنوندگان عزيز ما در دو سال گذشته از اين سلسله مباحث كردند. عنوان كلى بحث ما در جلساتى كه طى اين دو سال داشتيم، نظريه سياسى اسلام بود و با اين كه آن مباحث نيز بحث‌هايى فنى و دقيق و علمى بودند، مردم عزيز ما در موارد متعددى تقدير و تشكر مى‌كردند و تشويق‌هاى آنان ما را متقاعد كرد كه اگر همين بحث‌هاى علمى و دقيق با زبانى ساده مطرح شود مردم ما آمادگى دريافت آن را دارند. بحمدالله بعد از انقلاب، سطح فرهنگ مردم ما بسيار ترقى كرده و به ما اين اجازه را مى‌دهد كه مباحث علمى و تحقيقى را در چنين سطح وسيعى مطرح كنيم.
در جلسه‌هاى قبل و به عنوان مقدمه سلسله مباحث اخير اشاره كرديم كه واژه حق ـ كه حقوق جمع آن است ـ در موارد متعدد و به معانى مختلفى در قرآن و روايات ما به كار رفته است. هم‌چنين اشاره كرديم هنگامى كه يك لفظ داراى چند معنا باشد طبيعتاً امكان ابهام و مغالطه در مورد آن وجود دارد و ممكن است احكام و آثارى را كه مربوط به يك معناى آن است، به غلط براى معناى ديگرى از آن لفظ نيز ثابت كنيم. براى جلوگيرى از چنين اشتباهات و مغالطه‌هايى، در چند جلسه گذشته به بررسى موارد استعمال واژه حق در قرآن كريم پرداختيم. اكنون زمان آن رسيده كه به طرح مباحث اصلى بپردازيم.