معارف بوک

نظير اين است كه كسى بگويد الان، هم روز و هم شب است، كه بديهى است اين گفته، تناقض و محال است. معتقدان به پلوراليسم، براى رفع اين تناقض آشكار و در توجيه نظر خود مى‌گويند: دين و مسايل دينى صرفاً حاكى از نظرات شخصى و سليقه‌هاى افراد مختلف است و نظير رنگ لباس و چيزهايى از قبيل آن است كه سليقه افراد در مورد آنها متفاوت است؛ يك نفر رنگ سبز را مى‌پسندد و فرد ديگرى رنگ زرد را ترجيح مى‌دهد. براى آن كس كه رنگ سبز را مى‌پسندد همان خوب و حق است و براى كسى هم كه رنگ زرد را ترجيح مى‌دهد همان خوب و درست است. در مسايل دينى هم دقيقاً به همين صورت است و اعتقاد به يك خدايى يا سه خدايى بدان معنا نيست كه واقعيت خارجى اين‌گونه است، بلكه چون اين امور تابع ذوق و سليقه و طبع افرادند، بنابراين براى هر كس همان اعتقادى كه دارد خوب و درست و حق است؛ هم سه خدايى، هم دو خدايى و هم يك خدايى همگى خوب و درستند! البته بايد توجه داشت كه معناى «درست بودن» در اين‌گونه موارد چيزى بيش از حكايت از سليقه افراد نيست، وگرنه در واقع اصلا خدايى نيست؛ نه خداى يگانه، نه خداى دوگانه و نه خداى سه‌گانه.
اما هم‌چنان كه در ابتداى سخن گفتيم، نظر قرآن اين است كه در مسايل دينى و از جمله مسأله توحيد، تنها يك اعتقادْ حق و بقيه باطلند. اگر ما به حقانيت عقيده‌اى ايمان آورديم، بدان معناست كه هر عقيده ديگرى كه در تضاد و تناقض با آن باشد باطل است و بايد با آن مبارزه كرد و تلاش نمود تا انسان‌هاى ديگر نيز آن را شناخته و هدايت شوند. اولين هدف انبيا و بعثت آنان نيز همين بوده كه حق را بشناسانند: وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِى كُلِّ أُمَّة رَسُولا أَنِ اعْبُدُواللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوت(18)؛ و در حقيقت در ميان هر امتى فرستاده‌اى برانگيختيم [تا بگويد:] خدا را بپرستيد و از طاغوت بپرهيزيد. سرلوحه دعوت همه انبيا اعتقاد به توحيد و پرستش خداى يگانه بوده و آنان هر اعتقادى غير از آن را نفى نموده و با آن مبارزه مى‌كردند و تمام تلاششان را به كار مى‌گرفتند تا همه مردم را به سوى اين اعتقاد سوق دهند.
در هر حال، اين مطلب را به مناسبت، بين پرانتز گفتيم. بحث اصلى ما اين بود كه يكى از اصطلاحات «حق» اين است كه عقيده گاهى حق و گاهى باطل است؛ حق است يعنى كاشف از واقعيت خارجى و مطابق با آن است و باطل است يعنى واقعيت خارجى اين‌چنين نيست؛ مثلا اعتقاد ما به حساب و كتاب و قيامت در صورتى حق است كه واقعاً هم حساب و كتاب و