صفحه ١٠٠

مسلّم آن علمى كه به حضرت على (ع) داده شده به صورت جامع بوده است. همين طور كه گفته مى شود: توحيد حقيقتى است «اجمالى در عين كشف تفصيلى» يعنى از يك جهت در مقام اجمال و وحدت است و از يك جهت در مقام ظهور و نمايان شدن در آينه ى مخلوقات است.
اين تعريف از توحيد در بين عرفا و حكما تعريف مشهورى است كه توحيد «حقيقت اجمالى است در عين كشف تفصيلى» مثل آن كه شما يك عكس را نگاه مى كنيد و از يك جهت فقط رنگ مى بينيد ولى در عين آن كه رنگ هايى را مى بينيد، رنگ ها را به صورت لب و دهان و چشم مى بينيد، به طورى كه نمى توانيد بگوئيد اين لب است و آن رنگ است، چون همان رنگ ها به صورت لب در آمده، يعنى در عين اين كه رنگ ها به صورت اجمالى است ولى همان ها به شكل تفصيل به صورت لب و دهان در آمده، اجمالًا رنگ است، در عين كشف تفصيلى كه آن رنگ به صورت لب و دهان ظهور كرده است، حقايق وقتى به صورت جامع بر قلب كسى تجلى كند، اجمالى است در عين كشف تفصيلى. يعنى همه ى حقايق يك جا در جان انسان جمع مى شود، در عين آن كه شما مى توانيد به هركدام از نمودهاى آن نظر كنيد. مقام قدسى زهراى مرضيه (س) مقامى است كه انسان را در آن چنان فضايى مى برد كه قلب انسان همچون شب قدر جامع حقايق هزارماهه مى شود.