به طور مختصر بايد عرض كنم كه ما چند نوع هستى فوق مادّه داريم؛ يكى مقام ملائكه كه مجرّدند و هر كدام حامل اسمى از اسماء الهى هستند، يكى هم مقام ذات احدى كه فوق اين حرف هاست، يكى هم مقام انسان كامل كه مقام جامعيت اسماء الهى است و قرآن در مورد آن فرموده: «وَ عَلَّمَ آدَمَ الاسْماءَ كُلَّها» «1»
بعد از ذات احدى، مقام انسان كامل است. پيامبر اكرم (ص) فرمودند: «اوَّلُ ما خَلَقَ اللهُ نُوري»؛ يعنى اوّلين چيزى كه خداوند خلق كرد، نور من بود. اين نور، مقام انسان كامل، يعنى حضرت رسول اكرم (ص) است و ناظر بر جنبه مادّى و جسمانى پيامبر نيست. اين «من» كه در روايت مى فرمايد؛ ناظر بر «منِ» انسان كامل و انسانيت پيامبر (ص) است، نه «منِ» جسمانى پيامبر (ص). مقام نبوى قبل از ظهور در عالم مادّى به عنوان رسالت نبوى، خود يك حقيقت موجود در هستى است به نام «انسان كامل»، و همين حقيقت يعنى انسان كامل در بستر تاريخ، ظهورات مختلفى در شخصيت ساير پيامبران و ائمه داشته تا در نهايت با ظهور كامل خود، حضرت مهدى (عج) به صحنه مى آيند.
«عزيزالدين نسفى» كه شافعى مذهب است در كتاب انسان كامل مى گويد:
«اى درويش! تمام عالم همچون ظرفى است پر از افرادِ موجودات و از اين موجودات هيچ چيز و هيچ كس را از خود و از اين ظرف خبر