بَابُ التَّفَكُّرِ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام يَقُولُ نَبِّهْ بِالتَّفَكُّرِ قَلْبَكَ وَ جَافِ عَنِ اللَّيْلِ جَنْبَكَ وَ اتَّقِ اللَّهَ رَبَّكَ.
2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبَانٍ عَنِ الْحَسَنِ الصَّيْقَلِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَمَّا يَرْوِى النَّاسُ أَنَّ تَفَكُّرَ سَاعَةٍ خَيْرٌ مِنْ قِيَامِ لَيْلَةٍ قُلْتُ كَيْفَ يَتَفَكَّرُ قَالَ يَمُرُّ بِالْخَرِبَةِ أَوْ بِالدَّارِ فَيَقُولُ أَيْنَ سَاكِنُوكِ أَيْنَ بَانُوكِ مَا بَالُكِ لَا تَتَكَلَّمِينَ.
3- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِى نَصْرٍ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ إِدْمَانُ التَّفَكُّرِ فِى اللَّهِ وَ فِى قُدْرَتِهِ.
شرح - مراد بحقيقت دليل عقلى است و يا نشانه وجود خدا و يا آيات قرآن، و مقصود از نور بترتيب سه احتمال مذكور، دليل نقلى كتاب وسنت است و يا دلائل مسائل اصول و فروع دين و يا آيات قرآن و نيز اين خبر بشماره 198 با تتمهئى گذشت.
باب: تفكر
1- اميرالمؤمنين (ع) مىفرمود: با تفكر دل خود را بيدار ساز و در شب پهلو از بستر خواب بدور دار، و از خداى پروردگارت پرواكن.
2- حسن صيقل گويد: از امام صادق (ع) درباره آنچه مردم روايت ميكنند كه: «يكساعت انديشيدن بهتر از عبادت يكشب است » پرسيدم و گفتم: چگونه بينديشد؟ فرمود: از خرابه يا خانهايكه ميگذرد بگويد: ساكنينت كجايند؟ سازندگانت كجايند؟ چرا سخن نميگوئى؟
شرح - پيداست كه امام (ع) هم روايت را تصديق فرموده است، و چون انديشيدن يكساعت گاهى موجب توبه از گناهان و عبادت تمامعمر ميگردد، از اين رو از عبادت يكشب و بلكه يكسال و هفتاد سال چنانكه در روايات ديگر شنيدهام بهتر است وتوضيح امام در دو جمله اول نتيجهاش اينستكه انسان زود گذشتن و فناء دنيا را از نظر دور ندارد و آنرا تلقين بنفس كند تا ازحرص و طمع و ستم و افزون طلبيش كاسته شود و از جمله اخير اين نتيجه گرفته مىشود كه انسان مىفهمد خدا موجوداتى را جامد و بىشعور و غير ناطق آفريده است، پس او را لازمست كه در برابر نعمت حيات و عقل و نطق خدا را سپاسگزارى كند، و ممكن است دنباله نتيجه دو جمله اول باشد.
3- امام صادق عليه السلام فرمود: بهترين عبادت همواره انديشيدن درباره خدا و قدرت اوست.
شرح - مراد بتفكر درباره خدا، تفكر در افعال بديع و صنايع عجيب و نظم دستگاه آفرينش اوست