فَاضِلًا تَفَاضَلَ بِذَلِكَ أَوَائِلُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ أَوَاخِرُهَا وَ لَوْ لَمْ يَكُنْ لِلسَّابِقِ إِلَى الْإِيمَانِ فَضْلٌ عَلَى الْمَسْبُوقِ إِذاً لَلَحِقَ آخِرُ هَذِهِ الْأُمَّةِ أَوَّلَهَا نَعَمْ وَ لَتَقَدَّمُوهُمْ إِذَا لَمْ يَكُنْ لِمَنْ سَبَقَ إِلَى الْإِيمَانِ الْفَضْلُ عَلَى مَنْ أَبْطَأَ عَنْهُ وَ لَكِنْ بِدَرَجَاتِ الْإِيمَانِ قَدَّمَ اللَّهُ السَّابِقِينَ وَ بِالْإِبْطَاءِ عَنِ الْإِيمَانِ أَخَّرَ اللَّهُ الْمُقَصِّرِينَ لِأَنَّا نَجِدُ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ الْآخِرِينَ مَنْ هُوَ أَكْثَرُ عَمَلًا مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ أَكْثَرُهُمْ صَلَاةً وَ صَوْماً وَ حَجّاً وَ زَكَاةً وَ جِهَاداً وَ إِنْفَاقاً وَ لَوْ لَمْ يَكُنْ سَوَابِقُ يَفْضُلُ بِهَا الْمُؤْمِنُونَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً عِنْدَ اللَّهِ لَكَانَ الْآخِرُونَ بِكَثْرَةِ الْعَمَلِ مُقَدَّمِينَ عَلَى الْأَوَّلِينَ وَ لَكِنْ أَبَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يُدْرِكَ آخِرُ دَرَجَاتِ الْإِيمَانِ أَوَّلَهَا وَ يُقَدَّمَ فِيهَا مَنْ أَخَّرَ اللَّهُ أَوْ يُؤَخَّرَ فِيهَا مَنْ قَدَّمَ اللَّهُ .
قُلْتُ أَخْبِرْنِى عَمَّا نَدَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْمُؤْمِنِينَ إِلَيْهِ مِنَ الِاسْتِبَاقِ إِلَى الْإِيمَانِ فَقَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سابِقُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها كَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ
فضيلتى بر صاحب فضيلت، از اين جهت پيشينيان و پسينيان اين امت بر يكديگر برترى يافتند و اگر پيش رو در ايمان را بر عقب افتاده فضيلتى نبود، آخر اين امت (از نظر مقام و فضيلت) به اولش مىچسبيد (و در يك رتبه قرار مىگرفتند، در صورتيكه اصحاب پيغمبر و مسلمين صدر اول، اسلام را پايه گذارى كردند و آخرين از كوشش آنها بهرهمند شدند) آرى مىچسبيد و بلكه از آنها پيش مىافتادند در صورتيكه پيش رو در ايمان را به عقب افتاده آن فضيلتى نبود.
ليكن خدا بسبب درجات ايمان پيشروان در ايمان را مقدم داشته و بسبب عقب افتادن از ايمان كوتاهى كنندگان را مؤخر داشته (يعنى از لحاظ رتبه و فضيلت) زيرا بعضى از مؤمنين متأخر را مىبينيم كه نماز و روزه و حج و زكاة و جهاد و انفاقشان از پيشينيان بيشتر است و اگر سوابق فضيلتى كه مؤمنين بسبب آن به يكديگر ترجيح پيدا مىكنند نمىبود، مىبايست متأخرين بواسطه عمل بسيار خود، بر پيشينيان مقدم باشند، ولى خداى عزّوجلّ هرگز نخواسته شخصى كه در پايينترين درجات ايمان قرار دارد بدرجه جلوتر برسد و آنكه را خدا مؤخر داشته مقدم شود يا آنكه را مقدم داشته مؤخر گردد (زيرا اولا فضيلت و درجه نزد خدا بزيادى عمل نيست و ثانياً پيشينيان در ايمان بر متأخرين سبقت دارند و ايمان آنها سبب ايمان متأخرين گشته علاوه بر صعوبت و مشقت بسيارى كه در ايمان آوردن آنها بود، بواسطه تقیه و قلت عدد و آزار مشركين).
عرضكردم: پيشى گرفتن به سوى ايمانى كه خدا مؤمنين را در اين گفتار خويش دعوت فرموده است بمن خبر ده،: «پيشى بگيريد بسوى آمرزش پروردگارتان و بهشتى كه پهناى آن آسمان و زمين است و براى كسانيكه بخدا و پيغمبران وى ايمان آوردهاند آماده شده، 21 سوره 57» و فرموده: «پيشى گرفتگانى كه پيشى گرفتهاند، آنها مقربانند، 10 سوره 56».
و فرموده: «و پيشروان نخستين، از مهاجر و انصار و كسانيكه باحسان از آنها پيروى كردند، خدا