أَصِیلا؛(1) اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، خدا را یاد كنید، یادى بسیار؛ و صبح و شام او را به پاكى بستایید. اما گاه نیز مثلا مى‌فرماید: فَإِذا قَضَیْتُمْ مَناسِكَكُمْ فَاذْكُرُوا اللّهَ كَذِكْرِكُمْ آباءَكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْرا؛(2) و چون اعمال حج خود را به جا آوردید، همان‌گونه كه پدران خود را به یاد مى‌آورید، یا با یاد كردنى شدیدتر، خدا را به یاد آورید. در این آیه توصیه به «شدت» ذكر است. قطعاً مراد از شدت ذكر این نیست كه مثلا «سبحان اللّه» یا «اللّه اكبر» را محكم‌تر یا با صدایى بلندتر بگوییم! بلكه منظور «كیفیت» ذكر است. مى‌فرماید پس از اتمام اعمال حج، همان‌گونه كه پدرانتان را یاد مى‌كنید و یا حتى «بهتر» از آن، خدا را یاد كنید. مگر قبل و بعد از اعمال حج چه تفاوتى در حال انسان پیدا مى‌شود؟
توضیح این مطلب این است كه: یكى از جاهایى كه زمینه خوبى فراهم است كه شیطان بتواند انسان را فریب دهد، زمانى است كه انسان وظیفه و تكلیفى را انجام داده باشد، به خصوص اگر آن تكلیف، نیرو و توان ویژه‌اى را هم از انسان گرفته باشد. در چنین حالى انسان مایل است دمى بیاساید و به اصطلاح، نفسى بكشد. این زمانِ فترت، فرصت خوبى است براى شیطان كه
به وسوسه انسان بپردازد. تصور كنید كسى را كه طىّ چند روز، اعمال نسبتاً سنگین حج را انجام داده و كارهاى خاصى نیز بر او حرام بوده و از انجام آنها منع داشته است؛ اكنون كه اعمال حج تمام مى‌شود و از احرام بیرون مى‌آید، عجله دارد كه به سرعت سراغ كارهایى برود كه در حال احرام بر او حرام بوده است؛ آمادگى روحى در انسان هست و شیطان هم فرصت را مغتنم مى‌شمرد و به سراغ انسان مى‌آید. از این رو آیه شریفه به حاجیان توصیه مى‌كند كه پس
آیین پرواز
یاد خدا، هویت‌بخش انسان