صفحه ٥٢

حجّت (عج) مى فرمايند: «... وَ نَحْنُ صَنائِعُ رَبِّنا وَ الْخَلْقُ بَعْدُ صَنائِعُنا»؛ يعنى «ما امامان، ساخته و پرداخته پروردگارمان هستيم؛ و خلق، در مرتبه بعد، ساخته و پرداخته ما هستند». با دقّت در اين حديث، متوجّه مى شويم آن حضرت، ذات و حقيقتى است الهى و بقيّه بايد خود را به مدد آن ذات اصلاح كنند، مثل اين كه هر كس خواست رطوبت و ترى به دست آورد، بايد به ذاتِ آب رجوع كند كه مسلم آن آبْ ترى اش را از چيز ديگرى نگرفته، بلكه وجودى است كه عين رطوبت و ترى است و البته وجودش را از خداوند گرفته است. حال با ترسيم مختصر از تصوّر خود نسبت به مقام امام زمان (عج) عرايض خود را مطرح مى كنيم:
بحث اوّل اين است كه شما حتماً قبول داريد كه هر «مابالعرض» به «مابالذّات» منتهى مى شود، به اصطلاح مى گويند: «اين قاعده امرى بديهى است»؛ يعنى شما به طور بديهى قبول داريد كه هر امرِ عرضى، ضرورتاً به يك امرِ ذاتى منتهى مى شود، مثلًا شورى آب، به عين شورى، يعنى نمك ختم مى شود. آبى كه شور است دو فرض دارد؛ يكى اين كه آن آب، خودش عين شورى باشد، كه معناى اين حرف آن است كه آبِ غيرشور در دنيا نبايد وجود داشته باشد، ولى چون آبِ غيرشور هم يافت مى شود، بنابراين آب، عين شورى نيست. حالت ديگر اين است كه چون خود آب، عين شورى نيست، پس شور بودنِ آب، بايد به ذاتى كه عينِ شورى است ختم شود. اين قاعده بديهى را به اين شكل تنظيم كرده اند كه: «كُلُّ ما بِالعَرَضِ لابُدَّ انْ يَنْتَهِيَ الي ما بِالذّات»؛ يعنى هر آنچه «عرضى» است- مثل شورى براى آب، يا ترى براى زمين- حتماً به آنچه «ذاتى» است-