معارف بوک

وجود دارند كه تنها در پى گمراه كردن مردمند و هدفشان جز ايجاد شبهه و فتنه در جامعه نيست. قرآن نيز اين معنا را پيش‌‌بينى كرده است:
هُوَ الَّذِى اَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ اُمُّ الْكِتابِ وَ اُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَاَمَّا الَّذينَ فى قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْويلِهِ وَ ما يَعْلَمُ تَاْويلَهُ اِلاّ اللهُ وَ الرّاسِخُونَ فِى الْعِلْمِ يَقُولُونَ امَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَ ما يَذَّكَّرُ اِلاّ اُولُوا الاْلْباب(54). اين آيه، قرآن كريم را به دو بخش محكمات و متشابهات تقسيم و از محكمات به «امّ الكتاب» ياد كرده است. بخشى از قرآن، آيات محكمند كه نسبت به بخش دوم، يعنى متشابهات، جنبه مادر و ريشه و اصل دارند.
محكمات قرآن عبارت از آياتى است كه معانى آنها روشن است و معارف آنها قابل ترديد نيست. اين آيات، اصول و امّهات معارف قرآن را تشكيل مى‌‌دهند. معيار و ملاك درستى و نادرستى «معارف دينى» محكمات و امَّهات قرآن است. در مقابل، آياتى هستند كه بدون كمك گرفتن از محكمات قابل فهم نيستند و چنان نيست كه همگان به عمق معناى آنها پى ببرند. از اين بخش از آيات قرآن به متشابهات تعبير مى‌‌شود.
قرآن مردم را از تبعيتِ متشابهات بدون توجه به محكمات و تفسير و تبيين پيامبر(صلى الله عليه وآله)و ائمّه معصومين(عليهم السلام) منع كرده است. قرآن كريم تبعيت از متشابهات را نشانه انحراف دل مى‌‌داند و مى‌‌فرمايد كسانى كه متشابهات قرآن را ملاك فكر و فهم و اعتقادات خود قرار مى‌‌دهند در پى فتنه و تأويل و تحريف قرآن هستند. به بيان قرآن، تأويل و تفسير آيات متشابه را جز خدا و راسخين در علم و ائمّه معصومين(عليهم السلام) نمى‌‌دانند. راسخين در علم كسانى هستند كه با دل و جان بندگى خدا را پذيرفته‌‌اند و مى‌‌گويند ما به قرآن ايمان آورده‌‌ايم؛ چه محكمات و چه متشابهاتش، همه از سوى پروردگار است.
 حكمت وجود متشابهات در قرآن
در اين جا ممكن است اين سؤال مطرح شود كه چرا قرآن به گونه‌‌اى نازل نشده است كه