انسان پیوسته مراقب باشد این كارى كه انجام مى‌دهد مورد رضایت خداوند هست یا نه. این حالت مستلزم یاد خدا است؛ نمى‌شود انسان پیوسته واجب و حرامش را رعایت كند و در عین حال از خدا غافل باشد!
دومین و سومین مرتبه از مراتب ذكر قلبى در حدیثى كه جناب ابوذر از پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) نقل كرده، آمده است. بر اساس این روایت، ابوذر از پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) درباره احسان سؤال مى‌كند. در ذهن ابوذر آمده كه «احسان» مورد نظر قرآن چیست و چگونه مى‌شود به مقام «محسنین» كه بالاتر از مقام «متقیان» است رسید. به هر حال پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) در پاسخ این سؤال ابوذر كه احسان چیست، فرمودند: اَلاِْحْسانُ اَنْ تَعْمَلَ لِلّهِ كَاَنَّكَ تَراهُ فَاِنْ لَمْ تَكُنْ تَراهُ فَاِنَّهُ یَراك؛(1) احسان این است كه آن چنان براى خدا كار كنى كه گویا خدا را مى‌بینى، و اگر تو او را نمى‌بینى [بدانى كه] او تو را مى‌بیند.
بر اساس این حدیث، یك مرتبه از ذكر قلبى این است كه انسان پیوسته متذكر این معنا باشد كه در حضور خداى متعال است و خدا او را مى‌بیند و شاهد و ناظر اعمال و رفتار او است. براى تقریب به ذهن، این حالت شبیه این است كه انسان در پشت شیشه‌اى رفلكسى باشد كه خودش آن طرف را نمى‌بیند اما مى‌داند كه كسانى كه آن طرف شیشه هستند او را مى‌بینند. این‌جا گرچه انسان هیچ‌گاه به ظاهر كسى را نمى‌بیند اما چون مى‌داند و یقین دارد كه كسانى از آن سوى شیشه او را مى‌بینند، حواسش را جمع مى‌كند كه خطایى از او سر نزند و كار زشتى انجام ندهد. پیامبر(صلى الله علیه وآله) نیز مى‌فرمایند یك مرتبه ذكر قلبى این است كه همیشه متوجه باشى كه خدا تو را مى‌بیند و در خلوت و
آیین پرواز
ذكر لفظى و ذكر قلبى