در مورد بیان سیر تكاملى یا تنازلى انسان نیز از چنین تمثیل‌ها و توسعه‌هایى استفاده مى‌شود. یكى از مفاهیمى كه قرآن در این باره به كار مى‌گیرد مفهوم نور و ظلمت است: اللّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ الَّذِینَ كَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ؛(1) خداوند ولىّ كسانى است كه ایمان آورده‌اند. آنان را از تاریكى‌ها به سوى روشنایى به در مى‌برد. و[لى] كسانى كه كفر ورزیده‌اند، سرورانشان طاغوت[ها] هستند، كه آنان را از روشنایى به سوى تاریكى‌ها به در مى‌برند. خداى متعال، عالَمى از نور را براى انسان‌ها به تصویر مى‌كشد و در مقابل آن، عالَمى ظلمانى و تاریك؛ كه برخى از افراد از عالَم ظلمت به عالم نور راه مى‌یابند و برخى دیگر به به عكس از عالم نور به عالم ظلمت وارد مى‌شوند.
فردى كه از عالم ظلمت وارد عالم نور مى‌شود ابتدا یك نقطه نورانى را مى‌بیند و هر چه جلوتر مى‌رود شعاع‌هاى نور بیشتر و قوى‌تر مى‌شود، تا وقتى كه به خود منبع مولّد نور مى‌رسد، كه در آن جا قوى‌ترین و شدیدترین نور را مشاهده مى‌كند. ما در نوك آن مخروط نورانى هستیم كه از ذات اقدس الهى تا وجود ما كشیده شده است. حركت تكاملى ما بدین معنا است كه ما از انتها و رأس این مخروط شروع به حركت به سمت قاعده آن كنیم. هر چه به قاعده مخروط نزدیك شویم نور بیشتر و شدیدتر مى‌شود و وجود ما را بیشتر روشن مى‌كند. پشت سر ما نیز دریایى از ظلمت قرار دارد؛ دریایى كه به تعبیر قرآن، ظلمتى فوق ظلمتى دیگر در آن موج مى‌زند. كافران و كسانى كه وارد این دریاى ظلمت مى‌شوند هر چه دست و پا مى‌زنند راه به جایى نمى‌برند و
آیین پرواز
تحلیل رابطه ایمان و عمل