بيشترى انجام نداده اند و بدكاران از كوتاهى ها و تقصير خود. سپس فرمود: آيه «وَ لا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ» شاهد و گواه اين مطلب است. «1»
نفس در قرآن
در قرآن و روايات و دعاها، چند گونه نفس براى انسان تصوير شده است:
الف) نفس امارّة: كه همواره انسان را به بدى ها فرمان مى دهد و اگر با عقل و ايمان مهار نشود، انسان را به سقوط و تباهى مى كشاند. در قرآن مى خوانيم: «إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا ما رَحِمَ رَبِّي» «2» به درستى كه نفس (انسان را) به كارهاى زشت و ناروا فرمان مى دهد مگر آن كه پروردگارم رحم كند.
اين نفس، آنقدر خواهش و خواسته خود را تكرار مى كند تا انسان را گرفتار سازد. حضرت على عليه السلام مى فرمايد: نفس امّارة همچون فرد منافق تملّق انسان را مى گويد و در قالب دوست جلوه مى كند تا بر انسان مسلّط شود و او را به مراحل بعد وارد كند. «3»
قرآن كريم در سوره يوسف مى فرمايد: پس از آن كه برادران يوسف، بنيامين را در سرزمين مصر به جاى گذاشته و به نزد پدر برگشتند و ماجراى دستگير شدن او به اتهام سرقت بيان كردند، حضرت يعقوب به آنان فرمود: «بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ» «4»* بلكه نفس، اين كار زشت را براى شما زينت داد و شما را به سوى آن كشاند.
در حديث ديگرى مى خوانيم: بعد از نماز، از خداوند چنين بخواهيد: «الهى لا تكلنى الى نفسى طرفة عين ابدا» حتّى به اندازه چشم بر هم زدنى مرا به نفس خودم وامگذار. «5»
امام زين العابدين عليه السلام در مناجات شاكّين به خداوند متعال عرض مى كند: من از نفسى به تو شكايت مى كنم كه به بدى ها فرمان مى دهد، به سوى خطاها مى رود، نسبت به انجام گناه شتابان است، هنگامى كه شرّى به او مى رسد فرياد مى زند و هنگامى كه قرار است خيرى از ناحيه او به كسى برسد بخل مى ورزد، به لهو و لعب تمايل شديد