صفحه ٢٥

و سود» را در مرحله بعد به عنوان وام محسوب کند و سود هر دو را بگیرد، یعنى: اگر سر موعد نتوانست سرمایه و سود (یعنى 120 هزار تومان در مثال بالا) را بپردازد به او مهلت دیگرى مى دهد به شرط اینکه سود 120 هزار تومان را بپردازد، یعنى بعد از مدّت یکسال دیگر ـ علاوه بر بازپس دادن طلب و سود اولیّه، سود سود را نیز بپردازد.
این احتمال با تعبیر «اضعافاً مضاعفة» سازگارتر است و این نوع رباخوارى بدترین و زشت ترین شکل رباخوارى است، زیرا سبب فقیرتر شدن وام گیرنده و غنى تر شدن وام دهنده مى شود و روز به روز فاصله آن دو را بیشتر مى کند، چرا که در مدّت کمى از راه تراکم سود، مجموع بدهى بدهکار به چندین برابر اصل بدهى افزایش مى یابد و به کلّى از زندگى ساقط مى گردد.
آنچه از تاریخ و روایات استفاده مى شود این است که این نوع رباخوارى (یعنى رباخوارى مضاعف) در عصر جاهلیّت معمول بوده است.(11)
3. احتمال سوم اینکه تعبیر به «اضعافاً مضاعفة» قید توضیحى باشد، چون همه رباها اضعاف مضاعف است، هر چند با وام دادن به چند نفر یکى پس از دیگرى.