صفحه ٢٣٨

است نه مبالغه! گوئى، منتها او شاهكار هدف آفرينش است و صالحان ديگر هر كدام بخشى از اين هدف بزرگ را تشكيل مى دهند.

* * *

   از مجموع آنچه در اين فصل تحت پنج عنوان گفته شد، چنين نتيجه مى گيريم:
   آنها كه دور نشسته اند و وجود امام را در عصر غيبت يك وجود شخصى و بدون بازده اجتماعى دانسته اند و به عقيده شيعه در اين زمينه تاخت و تاز كرده اند كه وجود چنين امامى چه نفعى در مقام رهبرى و امامت خلق مى تواند داشته باشد، آنچنان كه آنها گفته اند نيست، و آثار وجودى او در اين حال نيز فراوان است.