صفحه ٨٠

نخواهد كرد، و او را عاجز و ناتوان نخواهد ساخت» (وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعْجِزَهُ مِنْ شَيْ ءٍ فِي السَّماواتِ وَ لا فِي الْأَرْضِ).
زيرا «او دانا و تواناست» (إِنَّهُ كانَ عَلِيماً قَدِيراً).
نه چيزى از نظرش مخفى و پنهان مى ماند، و نه كارى در برابر قدرتش مشكل است، و نه كسى بر او چيره مى شود.
 (آيه 45)- اگر لطف او نبود جنبنده اى بر پشت زمين نبود! اين آيه كه آخرين آيه سوره «فاطر» است بحثهاى تند و تهديدهاى شديد گذشته اين سوره را با بيان لطف و رحمت پروردگار بر مردم روى زمين پايان مى دهد، همان گونه كه اين سوره را با گشايش رحمت خدا بر مردم آغاز كرد.
آيه قبل كه مجرمان بى ايمان را تهديد به سرنوشت پيشينيان مى كرد اين سؤال را براى بسيارى از آنها و ديگران مطرح مى سازد كه اگر سنت الهى در باره همه گردنكشان چنين است پس چرا اين قوم مشرك و سركش مكّه را مجازات نمى كند؟! در پاسخ اين سؤال مى فرمايد: «اگر خداوند همه مردم را به خاطر اعمالى كه انجام داده اند مجازات كند (و هيچ مهلتى براى اصلاح و تجديد نظر و خودسازى به آنان ندهد) جنبنده اى را بر پشت زمين باقى نخواهد گذاشت» (وَ لَوْ يُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِما كَسَبُوا ما تَرَكَ عَلى  ظَهْرِها مِنْ دَابَّةٍ).
آن چنان مجازاتهاى پى در پى نازل مى شد و صاعقه ها و زلزله ها و طوفانها گنهكاران ظالم را در هم مى كوبيد كه زمين جاى زندگى براى كسى نبود.
 «ولى خداوند (به لطف و كرمش) آنها را تا زمان معينى به تأخير مى اندازد» و به آنها فرصت براى توبه و اصلاح مى دهد (وَ لكِنْ يُؤَخِّرُهُمْ إِلى  أَجَلٍ مُسَمًّى).
اما اين حلم و فرصت الهى حسابى دارد، تا زمانى است كه اجل آنها فرا نرسيده باشد، «اما هنگامى كه اجل آنها فرارسد (هر كس را به مقتضاى عملش جزا مى دهد چرا كه) خداوند نسبت به بندگانش بصير و بيناست» هم اعمال آنها را مى بيند و هم از نيات آنها با خبر است (فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ كانَ بِعِبادِهِ بَصِيراً).

 «پايان سوره فاطر»